Chuỗi cơ sở lưu trú phong cách M Village trở thành start-up đầu tiên tại Việt Nam nhận được khoản vay ngân hàng không thế chấp
Khoản vay “đặc biệt”
Ngoài hình thức huy động vốn chủ sở hữu thông qua chào bán cổ phần (equity funding) - được xem là phổ biến nhất đối với các start-up - còn tồn tại hai kênh vốn khác: vốn vay mạo hiểm (venture debt) và vay vốn ngân hàng. Tuy nhiên, trong thực tế, hai hình thức này vẫn ít được nhắc đến do mức độ phổ biến còn hạn chế trong hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam.
Tại Đông Nam Á, vốn vay mạo hiểm gần như trở thành “bước đệm bắt buộc” đối với các start-up, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ tài chính (Fintech), trước khi có thể tiến tới hợp tác với ngân hàng hoặc tổ chức tài chính phi ngân hàng.
Trong hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam, câu chuyện gọi vốn từ quỹ đầu tư mạo hiểm đã quen thuộc, nhưng tiếp cận được vốn vay từ ngân hàng truyền thống, đặc biệt là khoản vay tín chấp trung hạn, vẫn là “nhiệm vụ bất khả thi” với phần lớn start-up.
M Village, chuỗi cơ sở lưu trú phong cách được Genesia Ventures đầu tư, đã làm điều chưa từng có, khi trở thành start-up đầu tiên trong lịch sử ngân hàng Việt Nam nhận được khoản vay trung hạn 5 năm trị giá 100 tỷ đồng từ Ngân hàng OCB mà không cần tài sản bảo đảm. Đây không chỉ là một giao dịch tài chính, mà là một dấu mốc mang tính tiên phong, mở ra hướng đi mới trong quan hệ ngân hàng - start-up tại Việt Nam.
Mô hình hợp tác này tạo thành hệ sinh thái tài chính toàn diện, kết hợp thế mạnh của quỹ mạo hiểm, ngân hàng thương mại và ngân hàng đầu tư quốc tế, giúp start-up vừa tiếp cận vốn đầu tư mạo hiểm, vừa mở cửa với nguồn vốn tín dụng ngân hàng”.
- Bà Hoàng Thị Kim Dung, Giám đốc quốc gia Genesia Ventures Việt Nam
Từ khi thành lập, M Village đã vận hành 47 cơ sở lưu trú và đang phát triển thêm 8 cơ sở mới. Đặc thù kinh doanh khách sạn đòi hỏi vốn đầu tư ban đầu lớn, thời gian hoàn vốn dài, khiến dòng tiền luôn là bài toán sống còn.
Với OCB, thay vì giải ngân từng dự án và xét duyệt nhiều vòng như thông lệ, ngân hàng này quyết định cấp toàn bộ khoản vay một lần. M Village có thể gửi tiền vào tài khoản OCB khi chưa dùng tới và rút ra đầu tư ngay khi cần để tối ưu sự linh hoạt. Đây là cách tiếp cận hiếm thấy trong quan hệ giữa ngân hàng và start-up.
Theo kế hoạch, OCB sẽ tiếp tục là đối tác tài chính chiến lược của M Village, đồng hành qua các giai đoạn tăng trưởng và mua bán - sáp nhập (M&A) trong tương lai.
Đằng sau quyết định cấp khoản vay tín chấp kỷ lục trên là một quá trình thẩm định công phu. OCB không nhìn vào tài sản thế chấp, thứ mà hầu hết start-up đều thiếu, mà nhìn vào “chất” của start-up, đi sâu vào cấu trúc kinh doanh, chiến lược tài chính và độ cam kết của nhà sáng lập.
Những câu hỏi then chốt được OCB đặt ra là, start-up có tạo ra giá trị gia tăng thực sự cho thị trường không; nhà sáng lập có “sống chết” với dự án hay chỉ đang thử nghiệm; dòng tiền có được quản trị hiệu quả, có kế hoạch kiểm soát chi phí rõ ràng không; nếu nhà đầu tư rút vốn, start-up có phương án tài chính thay thế? Quá trình thẩm định này không “làm khó”, mà để hai bên hiểu và tin tưởng lẫn nhau, tạo ra một mối quan hệ đối tác tài chính dài hạn - điều hiếm gặp giữa ngân hàng và start-up.
Ông Nguyễn Hải Ninh, nhà sáng lập M Village nhấn mạnh rằng, bảng cân đối kế toán mới là tấm gương phản chiếu dòng tiền và sức khỏe tài chính doanh nghiệp. Đây là điều mà nhiều nhà sáng lập thường bỏ qua khi chỉ chăm chăm vào báo cáo kết quả kinh doanh.
“Chỉ khi đọc bảng cân đối kế toán, nhà sáng lập mới thấy tiền đang ở đâu, khoản phải thu - phải trả có ổn không, có trả nhà cung cấp quá sớm hay để khoản phải thu bị ‘treo’ không”, ông Ninh nói.
Theo ông Ninh, quản trị dòng tiền tốt là chìa khóa để start-up tồn tại và tăng trưởng. Đặc biệt, ông khuyên start-up nên vay ngân hàng khi còn tiền. Nghe có vẻ ngược đời, nhưng khi doanh nghiệp vẫn dư dả dòng tiền, ngân hàng dễ tin tưởng và cấp vốn, tạo đòn bẩy tăng trưởng. “Nếu đợi tới lúc hết tiền mới gõ cửa ngân hàng, start-up sẽ mất hết lựa chọn”, ông Ninh chia sẻ.
Thành công của M Village không tách rời sự hậu thuẫn từ Genesia Ventures - quỹ đầu tư đóng vai trò cầu nối, chọn lọc start-up tiềm năng và đồng hành dài hạn. Phía sau OCB còn có Aozora Bank (Nhật Bản) - cổ đông chiến lược của OCB và cũng là đối tác của Genesia Ventures.
“Tài sản mềm” thay thế tài sản thế chấp
Đáng chú ý là, ngày càng nhiều ngân hàng tại Việt Nam đã thay đổi tư duy tiếp cận với start-up. Thay vì chỉ dựa trên các tiêu chí truyền thống như tài sản bảo đảm, lợi nhuận hay tỷ lệ nợ/vốn chủ sở hữu, họ bắt đầu đánh giá doanh nghiệp dựa trên dòng tiền, tiềm năng phát triển dài hạn và khả năng tạo ra dòng tiền lớn trong tương lai - những yếu tố then chốt hỗ trợ start-up vượt qua giai đoạn tăng trưởng khốc liệt.
OCB và Genesia Ventures đang tiên phong triển khai mô hình cho vay dựa trên “tài sản mềm” là dòng tiền, mô hình kinh doanh và uy tín của nhà sáng lập, thay vì chỉ dựa vào tài sản cứng như bất động sản.
Từ tháng 9/2024, OCB - Genesia ra mắt sản phẩm cho vay tín chấp dành cho start-up hoạt động từ 1 năm trở lên, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ và đổi mới sáng tạo. Khoản vay lên tới 3 tỷ đồng trong 12 tháng, phục vụ vốn lưu động, thương mại hoặc bảo lãnh kinh doanh.
Chỉ trong thời gian ngắn, 4 start-up thuộc danh mục Genesia Ventures đã tiếp cận nguồn vốn này, cho thấy sự dịch chuyển rõ rệt trong tư duy tín dụng.
Bối cảnh này gắn liền với Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, đồng thời khuyến khích tổ chức tín dụng xem xét cho vay dựa trên dòng tiền, dữ liệu kinh doanh, tài sản hình thành trong tương lai hoặc tín chấp. Đây là cú hích chính sách giúp mô hình OCB - Genesia Ventures không còn là thử nghiệm đơn lẻ, mà có thể trở thành hoạt động bình thường của ngành ngân hàng.
Tuy nhiên, để chính sách đi vào thực tế, cần có ngân hàng sẵn sàng chấp nhận rủi ro đổi mới. Như lời ông Phạm Hồng Hải, Tổng giám đốc OCB, nếu không thay đổi tư duy, ngân hàng sẽ bị bỏ lại trong làn sóng đổi mới sáng tạo.
Ông Nguyễn Hữu Minh Hoàng, đồng sáng lập và CEO BuyMed cùng sàn thương mại Thuocsi.vn, nhận định, để ngân hàng sẵn sàng cho start-up vay, cần tái cấu trúc cơ chế thưởng - phạt cho nhân viên ngân hàng. Với việc cho vay đổi mới sáng tạo, nên khuyến khích bằng cách thưởng cao khi thành công, nhưng không phạt nặng khi thất bại, bởi rủi ro là đặc thù. Đồng thời, nên chia nhỏ các gói vay (từ vài chục ngàn USD), tăng tính linh hoạt và giảm thiểu rủi ro tập trung.
Theo bà Hoàng Thị Kim Dung, Giám đốc quốc gia Genesia Ventures Việt Nam, nếu cứ nhìn start-up qua “lăng kính cũ” của ngân hàng truyền thống, thì cơ hội hợp tác sẽ rất hạn chế. OCB đang chứng minh điều ngược lại: dám đánh giá start-up bằng mô hình kinh doanh, tầm nhìn và đội ngũ sáng lập, thay vì chỉ nhìn tài sản hữu hình.
Câu chuyện của M Village cho thấy, khi ngân hàng, quỹ đầu tư và start-up cùng chia sẻ tầm nhìn dài hạn, dòng vốn có thể được “thông mạch” để thúc đẩy sự bứt phá của doanh nghiệp trẻ. Đây không chỉ là tín hiệu tích cực cho hệ sinh thái start-up Việt Nam, mà còn là minh chứng rằng, đổi mới trong tư duy tín dụng là hoàn toàn khả thi.
Cơ hội cho ngân hàng Việt Nam
Với các ngân hàng thương mại Việt Nam, vốn vay mạo hiểm có thể trở thành một kênh sản phẩm tiềm năng nếu biết kết hợp linh hoạt giữa các tiêu chí tín dụng truyền thống và các yếu tố “định tính”, như mô hình kinh doanh, sức tăng trưởng, khả năng tạo dòng tiền trong tương lai. Một số ngân hàng đã bắt đầu thử nghiệm các sản phẩm tín dụng đặc thù cho doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ, như gói vay không yêu cầu thế chấp tài sản, nhưng đánh giá trên dòng tiền, hợp đồng đối tác hoặc thị phần. Đây có thể là bước đệm cho sự xuất hiện của các sản phẩm tài chính “lai” giữa tín dụng ngân hàng và vốn vay mạo hiểm.
Bên cạnh đó, việc hợp tác giữa ngân hàng và các quỹ đầu tư mạo hiểm cũng là hướng đi hứa hẹn. Ngân hàng có thể tận dụng mạng lưới và chuyên môn thẩm định rủi ro tài chính, trong khi quỹ đầu tư mang lại hiểu biết sâu về ngành và tiềm năng công nghệ. Mô hình đồng tài trợ giữa ngân hàng và quỹ mạo hiểm, vốn đang phổ biến ở Singapore và Ấn Độ, có thể sớm xuất hiện tại Việt Nam nếu hành lang pháp lý được cải thiện.
Mặc dù tiềm năng lớn, hệ sinh thái hỗ trợ vốn vay mạo hiểm ở Việt Nam còn nhiều hạn chế.
Thứ nhất, thiếu cơ chế pháp lý rõ ràng cho loại hình cho vay có gắn quyền chuyển đổi cổ phần.
Thứ hai, chưa có nhiều tổ chức tín dụng chuyên biệt hoặc ngân hàng sở hữu đơn vị phụ trách riêng cho phân khúc start-up.
Ngoài ra, mức độ minh bạch trong quản trị tài chính và báo cáo của nhiều start-up Việt vẫn chưa đáp ứng yêu cầu để được ngân hàng hoặc quỹ tín dụng đánh giá cao.
Tuy nhiên, về dài hạn, khi các start-up Việt bước vào giai đoạn mở rộng khu vực và toàn cầu, nhu cầu về các sản phẩm tài chính linh hoạt như vốn vay mạo hiểm sẽ ngày càng gia tăng. Xu hướng ngân hàng số, fintech và các quỹ đầu tư nội địa tăng trưởng cũng sẽ tạo môi trường thuận lợi cho mô hình này. Nếu Việt Nam sớm hình thành các quỹ tín dụng mạo hiểm hoặc hành lang pháp lý phù hợp, vốn vay mạo hiểm có thể trở thành “mảnh ghép” quan trọng trong bức tranh huy động vốn của hệ sinh thái start-up.
