Nước nào có hệ thống bảo hiểm tiền gửi (BHTG) hiệu quả nước đó nhanh chóng khắc phục hậu quả của khủng hoảng, do đó, để góp phần ổn định tài chính quốc gia cần xây dựng cơ chế bảo vệ người gửi tiền hiệu quả
Cốt lõi của một hệ thống BHTG hiệu quả
Trong khủng hoảng tài chính toàn cầu, hầu hết các tổ chức BHTG trên thế giới đã thực hiện tốt nhiệm vụ duy trì niềm tin của công chúng thông qua việc nâng hạn mức chi trả hoặc áp dụng cơ chế đảm bảo toàn bộ; đồng thời xử lý ngân hàng đổ vỡ êm thấm và phối hợp với các thành viên Mạng an toàn tài chính quốc gia thực hiện giám sát, đảm bảo an toàn cho hệ thống ngân hàng.
Thực tế cho thấy, số lượng tổ chức BHTG tăng nhanh trong thời gian vừa qua. 106 quốc gia đã thành lập hệ thống BHTG công khai và 19 quốc gia khác đang nghiên cứu xây dựng chứng tỏ các nhà hoạch định chính sách đã nhận thức được vị trí quan trọng của BHTG đối với hệ thống tài chính trong giai đoạn phát triển mới của kinh tế thị trường.
Trong bối cảnh xu hướng thành lập mới và cải tổ hệ thống BHTG đang diễn ra mạnh mẽ trên thế giới nhằm đối phó với những tác động tiêu cực của khủng hoảng tài chính, Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng (BCBS) và Hiệp hội bảo hiểm tiền gửi quốc tế (IADI) hợp tác nghiên cứu và xuất bản bộ tài liệu “Các nguyên tắc cơ bản phát triển hệ thống bảo hiểm tiền gửi hiệu quả”. Tài liệu là sự tổng kết thực tiễn và lý luận về hoạt động BHTG, được xem là gợi ý tốt để các nhà hoạch định chính sách tham khảo trong quá trình hoàn thiện hệ thống BHTG, hướng tới thực hiện tốt nhất nhiệm vụ bảo vệ người gửi tiền và đảm bảo an toàn hoạt động ngân hàng.
Bộ tài liệu gồm 18 nguyên tắc cơ bản được thiết kế phù hợp với hoàn cảnh khác nhau của các nước với sự xem xét kỹ lưỡng những đặc điểm của tổ chức mạng an toàn tài chính. Các cơ quan chức năng của mỗi nước có thể áp dụng các biện pháp bổ sung cần thiết để phát triển hoạt động BHTG hiệu quả trong môi trường pháp lý hiện tại của nước đó.
Trong 18 nguyên tắc kể trên, ông David Walker, Vụ trưởng Vụ Chính sách bảo hiểm và hợp tác quốc tế, Tổng công ty BHTG Canada, Chủ tịch Ủy ban nghiên cứu hướng dẫn của IADI và hiện là đồng chủ trì Nhóm hướng dẫn chịu trách nhiệm phát triển phương pháp đánh giá tuân thủ các nguyên tắc cơ bản của Hệ thống BHTG hiệu quả đặc biệt nhấn mạnh một số nguyên tắc cốt lõi, đó là Mục tiêu chính sách công; Quyền hạn; Quản trị; Mối quan hệ với các thành viên mạng an toàn tài chính; Phát hiện sớm, can thiệp xử lý kịp thời và Quy trình xử lý đổ vỡ hiệu quả.
Theo ông David Walker, bước đầu tiên trong việc thiết kế hệ thống BHTG hoặc cải cách hệ thống hiện tại là xác định rõ mục tiêu chính sách công phù hợp cần đạt được. Những mục tiêu này cần phải được chính thức hóa và tích hợp vào thiết kế của hệ thống BHTG. Mục tiêu chính của hệ thống BHTG là góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống tài chính và bảo vệ người gửi tiền. Mặt khác, quyền hạn và trách nhiệm của hệ thống BHTG cần được xác định rõ ràng và quy định chính thức trong luật. Một tổ chức BHTG cần phải có tất cả những quyền hạn cần thiết để hoàn thành chức năng, nhiệm vụ của mình. Tất cả các tổ chức BHTG được lập quỹ phục vụ công tác chi trả, tham gia ký kết hợp đồng, xác định các quy trình và ngân sách hoạt động nội bộ và có thể tiếp cận kịp thời, chính xác các thông tin để đảm bảo rằng hệ thống BHTG có thể thực hiện nghĩa vụ đối với người gửi tiền một cách kịp thời.
Về quản trị, tổ chức BHTG cần hoạt động một cách độc lập tương đối. Điều đó có nghĩa tổ chức này có thể sử dụng quyền hạn và các công cụ được giao mà không bị ảnh hưởng quá mức từ các đơn vị bên ngoài, gồm các lực lượng chính trị, ngành dịch vụ tài chính hay các thành viên khác trong mạng an toàn tài chính. Tổ chức BHTG được cấp vốn theo một cách thức không làm suy yếu đi tính tự chủ hay độc lập của mình và hoàn toàn được phép sử dụng nguồn vốn đó để hoàn thành nhiệm vụ của mình.
Trong mối quan hệ với các thành viên Mạng an toàn tài chính, cần xây dựng một khuôn khổ phù hợp để phối hợp chặt chẽ và chia sẻ thông tin định kỳ cũng như liên quan đến một số ngân hàng cụ thể, giữa tổ chức bảo hiểm tiền gửi và các thành viên khác của mạng an toàn tài chính. Để có thể phát hiện sớm, can thiệp và xử lý kịp thời các ngân hàng gặp khó khăn, cơ quan bảo hiểm tiền gửi nhất thiết phải là bộ phận của mạng an toàn tài chính.
Đối với nguồn vốn, hệ thống BHTG cần có sẵn các cơ chế tạo vốn nhằm đảm bảo chi trả kịp thời cho người gửi tiền, bao gồm cả cách thức huy động nguồn tài chính dự phòng bổ sung cho mục đích thanh khoản khi cần.
Chi phí BHTG trước hết phải do các ngân hàng chịu bởi chính ngân hàng và khách hàng của họ trực tiếp hưởng lợi từ hệ thống BHTG hoạt động hiệu quả. Đồng thời, dù áp dụng hình thức thu phí trước, sau hay kết hợp khi áp dụng cách thức thu phí theo mức độ rủi ro, các tiêu chí được sử dụng trong hệ thống thu phí này cần phải minh bạch đối với tất cả các thành viên tham gia.
Với các quy trình xử lý đổ vỡ hiệu quả sẽ giúp tổ chức BHTG thực hiện các nghĩa vụ của mình đối với người gửi tiền kịp thời, bao gồm việc chi trả nhanh chóng, chính xác và công bằng; giảm thiểu chi phí xử lý và tránh ảnh hưởng đến thị trường; tối đa hóa giá trị thu hồi tài sản; và tăng cường kỷ cương thị trường.
Luật BHTG phải bảo vệ tốt nhất người gửi tiền
Riêng đối với Việt Nam, ông David Walker đánh giá, hệ thống BHTG nước ta có những tuân thủ nhất định đối với các nguyên tắc cơ bản phát triển hệ thống BHTG hiệu quả.
Tuy nhiên, ông David Walker cho rằng, có một số vấn đề cần cải tiến thêm. Trước hết, đó là hệ thống luật pháp về BHTG cần phải cụ thể, đặc biệt luật BHTG cần được thiết kế theo hướng bảo vệ tốt nhất người gửi tiền. Thứ hai, sự phối hợp giữa BHTG với các cơ quan giám sát khác như ngân hàng Trung ương, Bộ Tài chính cần được quy định rõ. Thứ ba, cần có cơ chế xử lý đổ vỡ ngân hàng hiệu quả phù hợp với thực tế hiện nay là hệ thống ngân hàng đang phát triển nhanh, mạnh nhưng đi kèm với đó là những bất ổn trong kiểm soát rủi ro.
Từ thực trạng hệ thống BHTG nước ta, TS. Nguyễn Mạnh Dũng - Phó Tổng giám đốc BHTGVN so sánh: Về tiềm lực tài chính, theo thông lệ quốc tế, để có thể đối phó với rủi ro tối thiểu thì tổ chức BHTG phải có quỹ tối thiểu từ 3-5% tổng số tiền gửi được bảo hiểm. Nhưng ở Việt Nam hiện nay tỷ lệ này mới chỉ đạt 1%.
Ông Dũng cũng cho rằng, tổ chức BHTG ở Việt Nam cần được trao quyền hạn cần thiết để có thể thực
18 nguyên tắc cơ bản phát triển hệ thống BHTG hiệu quả được phân thành 10 nhóm: Xác định mục tiêu; Nhiệm vụ và quyền hạn; Quản trị; Quan hệ với các thành viên khác của mạng an toàn tài chính và các vấn đề xuyên biên giới; Tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi và phạm vi bảo hiểm; Cấp vốn; Nhận thức của công chúng; Một số vấn đề pháp lý; Xử lý đổ vỡ và Chi trả cho người gửi tiền và thu hồi.
hiện chức năng cảnh báo sớm và can thiệp, xử lý kịp thời đối với những tổ chức tham gia BHTG “có vấn đề”. Nếu cảnh báo sớm sẽ ngăn chặn được tình trạng sai phạm nối tiếp sai phạm, tích tụ đến lúc bùng phát thì không thể khắc phục được nữa.
Mặt khác, theo ông Dũng, ở Việt Nam nhiều người chưa rõ thuật ngữ Mạng an toàn tài chính quốc gia gồm 4 cơ quan: Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia, Bộ Tài chính, Ngân hàng Trung ương và BHTG và cần quy định rõ mối quan hệ, quyền hạn, trách nhiệm của mỗi cơ quan, đặc biệt là cơ chế chia sẻ thông tin giữa các thành viên trong mạng an toàn tài chính.
Về vị trí độc lập của cơ quan BHTG, theo ông Dũng, đây là sự độc lập tương đối về nghiệp vụ, cơ chế để tổ chức này thực hiện tốt nhất chức năng bảo vệ người gửi tiền và đảm bảo an toàn hoạt động ngân hàng. Còn khi triển khai các chức năng nhiệm vụ ấy thì tổ chức BHTG lại phụ thuộc rất nhiều các thành viên khác trong mạng an toàn tài chính, chẳng hạn như phân chia trách nhiệm, chia sẻ thông tin v.v
BHTG là nghiệp vụ duy nhất và vẫn còn mới mẻ ở Việt Nam. Chính vì vậy, học tập kinh nghiệm quốc tế là một trong những nguồn quan trọng để cải cách và phát triển hệ thống BHTG hiệu quả ở nước ta, nhất là khi việc xây dựng Luật BHTG đảm bảo đúng nghị trình và chất lượng Quốc hội đề ra, hướng tới bảo vệ tốt nhất người gửi tiền đang là vấn đề đặt ra cấp thiết.
