Chỉ còn hơn 3 tháng sẽ hết năm 2025, nhưng tỷ lệ giải ngân đầu tư công của TP.HCM vẫn chưa đạt như kỳ vọng. Theo thống kê, trong 6 tháng đầu năm, tỷ lệ giải ngân đầu tư công tại TP.HCM đạt 43%, nhưng sau hai tháng, đến cuối tháng 8/2025, tỷ lệ này mới nhích lên 43,3%, tức là chưa tới 1%.
Tại hội thảo "Tăng tốc đầu tư công: Hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng 8,5% của TP.HCM" do Viện Sáng kiến Việt Nam và Tạp chí Doanh Nhân Sài Gòn tổ chức ngày 20/9, ông Trần Văn Bích, Trưởng phòng Nghiên cứu phát triển Kinh tế, Viện Nghiên cứu Phát triển TP. HCM (HIDS) thông tin, tính đến ngày 11/9, TP.HCM mới giải ngân được 45,2% vốn đầu tư công mà Chính phủ giao là 118.000 tỷ đồng, và 35,5% trong tổng số vốn phân bổ chi tiết là 151.000 tỷ đồng.
Ông Bích đánh giá, giải ngân vốn đầu tư công của Thành phố đang ở mức thấp, thấp hơn bình quân cả nước, mà nguyên nhân xuất phát từ bốn điểm nghẽn lớn.
Điểm nghẽn thứ nhất liên quan đến việc cập nhật, điều chỉnh quy định trong lĩnh vực đầu tư công, tức vấn đề thể chế pháp luật. Ví dụ, việc chậm triển khai nghị định hướng dẫn Luật Đầu tư công mới đã ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện. Cụ thể, ngày 1/1/2025, Luật Đầu tư công số 58/2024 có hiệu lực, nhưng đến tháng 4/2025, Chính phủ mới ban hành Nghị định 85/2025 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật số 58. Việc này tác động đến tiến độ giải ngân các dự án đầu tư công trên địa bàn TP.HCM.
Điểm nghẽn thứ hai liên quan đến việc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và chuyển sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp. TP.HCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu đã có nhiều nỗ lực, nhưng việc hoàn thiện cơ sở pháp lý liên quan đến pháp nhân chủ đầu tư, công tác tiếp nhận kế hoạch đầu tư công và giải ngân vẫn cần thời gian. Điều này dẫn đến chậm giải ngân. Ngoài ra, ở cấp xã, UBND được giao làm chủ đầu tư một số công trình nhưng không có ban quản lý dự án xây dựng, cũng ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân.
Nội dung thứ ba liên quan đến công tác lập kế hoạch giải ngân vốn đầu tư công năm 2025 sau sắp xếp. Đến nay, vẫn còn 88/211 cơ quan, đơn vị chưa lập kế hoạch giải ngân gửi về Sở Tài chính, ảnh hưởng đến tiến độ chung.
Nội dung thứ tư là công tác tổ chức thực hiện dự án. Một số khó khăn vướng mắc gồm: Các địa phương và trung tâm phát triển quỹ đất chậm bàn giao mặt bằng thi công; công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng chưa được thực hiện quyết liệt; nhiều dự án di dời hạ tầng kỹ thuật điện chưa được xử lý; việc cung ứng vật tư, nguyên liệu cho các dự án lớn gặp áp lực.
Hiện cả nước và TP.HCM đang triển khai nhiều dự án quy mô lớn như Vành đai 3, Vành đai 4, cao tốc Thủ Dầu Một - Chơn Thành, cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu, các tuyến metro, dẫn đến nhu cầu rất lớn về cát, đá, đất. Tuy nhiên, thống kê cho thấy TP.HCM còn thiếu 292.000 m3 cát xây dựng, khoảng 7 triệu m3 cát đắp, 4,7 triệu m3 đá xây dựng và 3,6 triệu m3 đất. Thiếu hụt nguyên vật liệu này ảnh hưởng lớn đến tiến độ giải ngân.
“Nhìn chung, phần vốn còn lại trong 3 tháng cuối năm là rất lớn, gây áp lực đối với TP.HCM và chính quyền địa phương các cấp”, ông Bích nhận định và cho rằng, dù khó đạt 100% kế hoạch, nhưng nếu đạt mức khoảng 85% thì cũng được xem là kết quả khả quan.
85% cũng là kịch bản tích cực được ông Đỗ Thiên Anh Tuấn, Giảng viên Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright đưa ra khi dự báo về khả năng thực hiện giải ngân của TP.HCM.
Ông Tuấn cho rằng, thực trạng giải ngân đầu tư công chậm trễ không chỉ diễn ra trong năm 2025 gắn với bối cảnh sáp nhập địa giới hành chính, mà là câu chuyện đã kéo dài nhiều năm, thể hiện những bất cập, hạn chế về cơ cấu và nguyên nhân sâu xa mang tính hệ thống.
Mấu chốt của vấn đề là sự tự quyết, tự chịu trách nhiệm, gắn với bối cảnh tăng cường phân cấp, phân quyền cho các địa phương.
Bốn thập niên trước Đổi mới, trình độ phát triển kinh tế của các địa phương tương đối đồng đều, chỉ TP.HCM và Đồng Nai có sự khác biệt nhờ thành quả giai đoạn trước. Nhưng sau bốn thập niên Đổi mới, sự phân hóa đã rõ rệt, lợi thế cạnh tranh của từng địa phương bộc lộ cụ thể. Do vậy, Trung ương và bộ, ngành không thể tiếp tục ban hành một khung chính sách chung áp dụng cho cả 34 tỉnh, thành. Cách làm này cản trở cả những địa phương lớn như TP.HCM và cả những địa phương miền núi, nông thôn, vùng sâu, vùng xa.
Vì vậy, cần tăng cường phân cấp, phân quyền rõ ràng, mạnh mẽ và quyết liệt. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai lại vô cùng thách thức. TP.HCM đã phải rất vất vả trong việc thực hiện Nghị quyết 54 trước đây và Nghị quyết 98 gần đây. Tinh thần là cởi trói, tạo điều kiện bằng cơ chế chính sách đặc thù, nhưng khi ban hành nghị định để hướng dẫn cụ thể thì lại vô cùng khó khăn, không triển khai được.
Bên cạnh đó, ông Tuấn chỉ ra nguyên nhân sâu xa đến từ nỗi sợ trách nhiệm. Lãnh đạo yêu cầu đẩy nhanh giải ngân, nhưng với thể chế còn mơ hồ, nhiều cán bộ lo ngại rủi ro cá nhân lớn trong khi lợi ích không rõ ràng.
“Trung ương phải tạo điều kiện, phân cấp và phân quyền mạnh mẽ hơn cho các địa phương, đặc biệt là siêu đô thị TP.HCM - nơi có quy mô và tính chất đặc thù khác hẳn, kể cả so với Hà Nội. Chỉ khi đó mới có thể đẩy nhanh giải ngân vốn đầu tư công và tháo gỡ những vướng mắc hiện nay”, ông Tuấn nhấn mạnh.