Tốc độ tăng cao gần như thẳng tiến trong thời gian ngắn như trên có thể được coi là "phi mã". Hơn thế nữa, sự "phi mã" này còn được thể hiện trên nhiều mặt khác. "Phi mã" ở cả sàn Hà Nội, HASTC-Index ngày 22/8 còn ở mức "đáy" 246,47 điểm, nhưng chỉ chưa đến một tháng rưỡi đã đạt 345,25 điểm, tăng 98,78 điểm (+40,1%). "Phi mã" ở cả thị trường OTC (phi chính thức), trong đó OTC xuất phát muộn hơn và tốc độ có chậm hơn (nhưng khả năng tới đây sẽ dài hơn và cao hơn). "Phi mã" ở cả khối lượng cổ phiếu khớp lệnh và giá trị giao dịch. Ngày 2/10, khối lượng cổ phiếu khớp lệnh ở sàn TP. HCM đạt 17,4 triệu, sàn Hà Nội đạt 7,1 triệu; tổng giá trị giao dịch tại sàn TP. HCM đạt 1.779 tỷ đồng, sàn Hà Nội đạt 771,5 tỷ đồng - đó là những con số kỷ lục từ trước tới nay chưa bao giờ đạt được! Kết quả là, hầu hết mã chứng khoán dù lớn, dù nhỏ, dù cũ hay mới đều tăng giá mạnh mẽ. Giải mã sự "phi mã" của TTCK, các chuyên gia đã đưa ra 4 nguyên nhân, đồng thời là 4 yếu tố tác động chủ yếu.
Thứ nhất là sự khả quan của kinh tế vĩ mô mà biểu hiện chủ yếu là đà tăng trưởng cao và khả năng đạt mức cao các mục tiêu do Quốc hội đề ra; là sự tăng tốc của đầu tư nước ngoài ở cả 3 nguồn: nguồn vốn đầu tư trực tiếp, nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức, nguồn vốn đầu tư gián tiếp (đất có lành thì chim mới đậu, trông giỏ bỏ thóc).
Thứ hai là việc hạ mạnh lãi suất cơ bản đồng USD của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ đã góp phần quan trọng để TTCK toàn cầu phục hồi. Các nhà đầu tư gián tiếp nước ngoài với thị phần chiếm gần một phần ba tổng giá trị vốn hóa TTCK Việt Nam, vốn đã chiếm gần hết "rom" một số mã chứng khoán, đang "mai phục" các đại gia IPO, đã tranh thủ giải ngân, đẩy mạnh mua vào lớn hơn nhiều so với bán ra.
Thứ ba, không thể không có yếu tố tiền tệ, bởi mua ào ạt với giá trị lớn như vậy thì phải có nguồn tiền từ đâu? Theo các chuyên gia, có thể có các nguồn sau: Một nguồn quan trọng là từ ngân hàng thương mại. Nguồn này đi ra TTCK bằng hai kênh. Một kênh là từ tiết kiệm (hoặc đáng lẽ gửi tiết kiệm nhưng lại không gửi nữa) do lãi suất tiết kiệm thấp sau khi các ngân hàng thương mại cổ phần cắt giảm. Một kênh khác có liên quan đến Chỉ thị 03. Theo Chỉ thị 03, các ngân hàng thương mại đã cho vay đầu tư chứng khoán vượt tỷ lệ 3% trên tổng dư nợ sẽ phải đáp ứng tỷ lệ này cho đến thời điểm cuối năm, nhưng do chưa đến kỳ hạn trả nên chưa thu hồi được; những ngân hàng thương mại lớn trước đây chưa hoặc cho vay đầu tư chứng khoán chưa vượt quá tỷ lệ khống chế, nay tranh thủ thực hiện dịch vụ này (do những ngân hàng này có dư nợ tín dụng lớn nên cũng là tỷ lệ 3% nhưng mức tuyệt đối sẽ lớn hơn nhiều các ngân hàng nhỏ). Đó là chưa nói, các nhà đầu tư đã chuyển đổi trong thực tế các khoản vay khác từ ngân hàng sang đầu tư cho chứng khoán. Một nguồn không nhỏ khác được rút từ các kênh đầu tư khác chuyển sang đầu tư cho chứng khoán, trong đó có nguồn đầu tư vào USD khi tỷ giá tăng thấp và gần đây giảm; từ nguồn đầu tư vào bất động sản; nguồn đầu tư vào vàng (khi vàng được giá đã bán ra).
Thứ tư là yếu tố tâm lý, tính phong trào của các nhà đầu tư nhỏ lẻ vẫn còn nặng. Khi giá chứng khoán xuống thì bán tháo để cắt lỗ hoặc lấy vốn để trả nợ làm cho giá càng xuống; khi giá lên lại ào ào mua vào nên giá càng lên cao. Trong khi đó, các nhà đầu tư chuyên nghiệp, các đại gia, các nhà đầu tư nước ngoài làm ngược lại: Khi giá xuống thấp thì mua vào, khi giá cao thì bán ra. Cuối cùng, hầu như các nhà đầu tư nhỏ lẻ bị thiệt.
Các chuyên gia cũng đưa ra một số "kịch bản" diễn biến của chỉ số giá chứng khoán từ nay đến cuối năm.
Một, nhìn trong thời gian dài thì chỉ số giá chứng khoán sẽ tiếp tục tăng. Nếu chu kỳ lặp lại bằng với mức tăng như năm trước thì cuối năm nay VN-Index sẽ đạt trên dưới 1.200 điểm (tức là tăng khoảng 477 điểm so với đầu năm hoặc tăng khoảng 352 điểm so với mức "đáy" vào ngày 2/8/2007).
Hai, do có yếu tố đầu cơ, yếu tố phong trào, nên diễn biến vẫn xen kẽ các đợt lên xuống theo hình "răng cưa"; có điều là hình cái cưa dốc lên (tức là vẫn có xu hướng tăng).
