“Sai - mất; chậm - lỡ”
Trong đầu tư nói chung, đầu tư chứng khoán nói riêng, thông tin không đơn thuần là dữ liệu tham khảo, mà là nền tảng cho việc ra quyết định, phân bổ vốn và đánh giá rủi ro. Khi thông tin thiếu chính xác, chậm trễ hoặc không đầy đủ, hậu quả không chỉ là tổn thất tài chính, mà còn là sự xói mòn lòng tin và bóp méo cấu trúc thị trường.
Câu nói “Sai một dòng, mất một khoản. Chậm một bước, lỡ cả chu kỳ” thể hiện rõ tầm quan trọng của việc tiếp cận thông tin đầy đủ, kịp thời và chính xác trong đầu tư chứng khoán.
| |
Ông Phạm Tiến Đạt , Viện Chiến lược và chính sách kinh tế - tài chính |
Thị trường chứng khoán Việt Nam từng ghi nhận nhiều nhà đầu tư cá nhân rơi vào “bẫy thông tin nhiễu”, hoặc phản ứng chậm với các biến động lớn.
Điển hình là trường hợp cổ phiếu FLC vào đầu năm 2022: Chuỗi sự kiện liên quan đến sai phạm của ban lãnh đạo doanh nghiệp và các công ty liên quan không được nhà đầu tư đại chúng nhận diện kịp thời. Dù đã có dấu hiệu bất thường trong công bố thông tin, giao dịch nội gián và sở hữu chéo phức tạp, nhưng do thiếu khả năng phân tích và không tiếp cận được nguồn tin chính thống, phần lớn nhà đầu tư chỉ nhận ra rủi ro khi cổ phiếu bị đình chỉ giao dịch.
Tương tự, năm 2023, cổ phiếu của một tập đoàn lớn trong lĩnh vực sản xuất và xuất khẩu thép đã biến động mạnh do tin đồn sai lệch về hoạt động kinh doanh và triển vọng ngành. Nhiều nhà đầu tư mua vào theo tâm lý “bắt đáy” sau khi nghe thông tin “doanh thu phục hồi mạnh”, trong khi báo cáo tài chính cho thấy lợi nhuận vẫn bị áp lực lớn và lượng hàng tồn kho cao. Những người chỉ dựa vào mạng xã hội hoặc diễn đàn đầu tư, thay vì báo cáo gốc, đã chịu thiệt khi giá cổ phiếu tiếp tục giảm.
| |
Ngay cả với cổ phiếu tốt, việc chậm cập nhật thông tin có thể khiến nhà đầu tư đánh mất cơ hội. Ví dụ, khi doanh nghiệp công bố chia cổ tức tiền mặt cao hoặc phát hành cổ phiếu thưởng, giá cổ phiếu thường tăng nhanh trong vài phiên. Nhà đầu tư không theo dõi thông tin trên cổng công bố của HOSE, HNX hoặc từ báo cáo quan hệ nhà đầu tư (IR) sẽ dễ “vào lệnh” muộn - khi giá đã tăng và rủi ro điều chỉnh đã gần kề.
Tác động của việc thiếu thông tin không chỉ dừng lại ở cấp độ cá nhân. Khi nhiều nhà đầu tư hành xử theo tin đồn, hoặc chậm cập nhật thông tin chính thống, thị trường dễ rơi vào trạng thái biến động bất thường, hình thành bong bóng giá hoặc lao dốc bất ngờ, ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả phân bổ nguồn lực của nền kinh tế.
Rõ ràng, trong thế giới đầu tư, rủi ro thông tin không phải là lỗi kỹ thuật đơn lẻ, mà là một vấn đề mang tính hệ thống. Một nhà đầu tư dù giỏi phân tích kỹ thuật hay định giá doanh nghiệp, nhưng nếu thiếu nhạy bén về thông tin, họ gần như luôn ở thế bị động và dễ trở thành “người gánh rủi ro thay cho kẻ đi trước”.
Năm rào cản lớn trong tiếp cận thông tin
Doanh nghiệp niêm yết cần chuyển từ tư duy công bố thông tin cho đủ thủ tục sang tư duy quan hệ nhà đầu tư chuyên nghiệp, coi nhà đầu tư là đối tượng cần được đồng hành và cập nhật thường xuyên.
Dù hệ thống công bố thông tin trên thị trường chứng khoán Việt Nam đã được cải thiện, nhưng vẫn còn khoảng cách giữa thông tin được công bố và khả năng tiếp cận, hiểu đúng và hành động kịp thời của nhà đầu tư. Có thể điểm ra 5 nhóm rào cản chính.
Thứ nhất, về quy định pháp lý và cơ chế công bố thông tin. Mặc dù quy định pháp lý hiện hành như Luật Chứng khoán, Nghị định 155/2020/NĐ-CP hay Thông tư 96/2020/TT-BTC đã đưa ra yêu cầu khá rõ ràng về việc công bố thông tin định kỳ và bất thường, nhưng thực tế triển khai vẫn còn độ trễ, thiếu chế tài nghiêm khắc. Nhiều doanh nghiệp chậm công bố, hoặc công bố theo kiểu đối phó, nội dung sơ sài. Cơ chế cảnh báo sớm và cảnh báo rủi ro đối với những thông tin trọng yếu chưa thực sự hiệu quả.
Thứ hai, năng lực tiếp cận và sàng lọc thông tin của nhà đầu tư cá nhân còn yếu. Phần lớn nhà đầu tư cá nhân vẫn phụ thuộc vào kênh thông tin phi chính thức như nhóm Zalo, Facebook, diễn đàn chứng khoán, thay vì truy cập trực tiếp các nguồn chính thức như website doanh nghiệp, cổng công bố thông tin của HOSE, HNX hay các đơn vị chuyên cung cấp dịch vụ dữ liệu thông tin thị trường. Nguyên nhân không chỉ do thói quen, mà còn do thiếu kỹ năng đọc hiểu báo cáo tài chính, bản tin IR, thông tin kiểm toán - vốn thường mang tính kỹ thuật cao, khó tiếp cận nếu thiếu kiến thức nền, kinh nghiệm và sự nhạy bén trong đầu tư.
| |
Thứ ba, ngôn ngữ công bố và chất lượng trình bày thông tin còn hạn chế. Không ít doanh nghiệp niêm yết có báo cáo tài chính và báo cáo thường niên được trình bày một cách khô khan, thiếu điểm nhấn, thiếu bản tóm tắt dễ hiểu. Thậm chí, một số báo cáo chỉ đăng tải ở định dạng ảnh, định dạng PDF “khó đọc”, hoặc không có tiếng Anh - gây khó khăn cho nhà đầu tư nước ngoài.
Thứ tư, hạ tầng công nghệ thông tin phân tán, chưa tích hợp. Hiện nay, thông tin được công bố trên nhiều nền tảng khác nhau như HOSE, HNX, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC), website doanh nghiệp, hệ thống dữ liệu của các tổ chức cung cấp dịch vụ thông tin thị trường, mà chưa có một nền tảng tích hợp tập trung, có khả năng lọc, cảnh báo và phân loại thông tin theo nhu cầu nhà đầu tư. Việc tra cứu vẫn mang tính thủ công, gây mất thời gian và dễ bỏ sót thông tin.
Thứ năm, sự thiếu minh bạch và chủ động từ phía doanh nghiệp. Một số doanh nghiệp chỉ công bố thông tin bắt buộc, né tránh các vấn đề nhạy cảm như rủi ro hoạt động, tranh chấp pháp lý, biến động nhân sự cấp cao hoặc dự án chậm tiến độ. Có trường hợp “đánh bóng thông tin” trước các đợt phát hành cổ phiếu hoặc bán vốn nội bộ, khiến nhà đầu tư hiểu sai về triển vọng doanh nghiệp.
Có thể thấy, việc thiếu thông tin không đơn thuần là do nhà đầu tư không chủ động tìm hiểu, mà còn do có các rào cản, khiến họ khó nắm bắt đầy đủ và kịp thời, từ đó dễ bị dẫn dắt bởi tin đồn và có hành động cảm tính.
| |
Giải pháp tháo gỡ
Để thông tin thực sự trở thành chìa khóa cho hoạt động đầu tư hiệu quả, cần có những giải pháp mang tính tổng thể và sự phối hợp của nhiều chủ thể trong hệ sinh thái thị trường chứng khoán. Việc gỡ bỏ các rào cản trong tiếp cận thông tin không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý hay doanh nghiệp niêm yết, mà còn đòi hỏi sự chủ động từ các tổ chức trung gian và chính cộng đồng nhà đầu tư.
Một là, hoàn thiện hành lang pháp lý và tăng cường chế tài. Cơ quan quản lý thị trường cần rà soát, cập nhật quy định pháp lý theo hướng cụ thể hơn về trách nhiệm công bố thông tin định kỳ và bất thường. Bên cạnh đó, thiết lập cơ chế cảnh báo sớm, giúp nhà đầu tư kịp thời nhận diện những doanh nghiệp có dấu hiệu rủi ro (như lợi nhuận âm kéo dài, bị từ chối kiểm toán, chậm nộp báo cáo…). Đồng thời, siết chặt xử phạt với hành vi công bố thông tin sai lệch, chậm trễ, không đầy đủ.
Hai là, chuẩn hóa và nâng cao chất lượng công bố thông tin từ doanh nghiệp. Doanh nghiệp niêm yết cần chuyển từ tư duy “công bố cho đủ thủ tục” sang tư duy IR chuyên nghiệp, coi nhà đầu tư là đối tượng cần được đồng hành và cập nhật thường xuyên. Có các bản tin IR định kỳ, báo cáo quản trị rủi ro minh bạch, thông tin tóm tắt dễ hiểu, khuyến khích dùng song ngữ để thu hút dòng vốn ngoại. Sử dụng công cụ hiện đại như báo cáo tương tác, video tóm tắt, hội thảo trực tuyến công bố thông tin.
Ba là, nâng cấp hạ tầng số phục vụ tiếp cận thông tin tích hợp. Cần đầu tư xây dựng một nền tảng dữ liệu tập trung, tích hợp toàn bộ các thông tin công bố từ HOSE, HNX, SSC, VSDC và các tổ chức trung gian, cho phép nhà đầu tư truy cập thông tin doanh nghiệp, báo cáo, cảnh báo vi phạm, thay đổi cổ đông lớn… tại một địa chỉ duy nhất. Song song đó, phát triển công cụ lọc - cảnh báo - phân tích dữ liệu tự động, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), giúp nhà đầu tư nhận diện sớm các bất thường mà không cần có kiến thức chuyên sâu.
Bốn là, tăng cường vai trò của tổ chức trung gian trong phổ cập và trung gian hóa thông tin. Các công ty chứng khoán, quỹ đầu tư, hãng kiểm toán, báo chí chuyên ngành cần đóng vai trò là “bộ lọc thông tin”, giúp nhà đầu tư phổ thông tiếp cận thông tin đúng, có phân tích, có giải thích một cách dễ hiểu, tránh phụ thuộc vào tin đồn. Việc tổ chức các chương trình đào tạo miễn phí, bản tin chuyên đề theo ngành, cảnh báo rủi ro định kỳ cần được nhân rộng.
Năm là, nâng cao nhận thức và kỹ năng xử lý thông tin của nhà đầu tư. Việc đầu tư không thể dựa vào cảm xúc hay lời khuyên vô danh trên mạng, mà phải xuất phát từ thông tin có căn cứ. Nhà đầu tư cần chủ động học hỏi, rèn luyện kỹ năng phân tích báo cáo tài chính, biết cách xác thực thông tin và hình thành thói quen dùng các nền tảng dữ liệu chính thống.
Nếu thị trường chứng khoán là một trò chơi chiến lược, thì thông tin chính là “bản đồ”. Chỉ khi bản đồ thông tin được cập nhật chính xác, trình bày dễ hiểu và chia sẻ công bằng, thì mọi người chơi - dù lớn hay nhỏ - mới có cơ hội chiến thắng. Gỡ bỏ rào cản thông tin không chỉ bảo vệ nhà đầu tư, mà còn bảo vệ sự phát triển bền vững của thị trường.