Lê Hàn Tuệ Lâm, CEO của Nextrans.
Những ngày gần đây báo chí, dư luận, cộng đồng start-up bàn luận sôi nổi về những deals vừa được công bố, có thương vụ lên đến hơn trăm tỷ đồng. Thị trường đã bắt đầu “nóng” lại, cả các quỹ và startup đều hối hả chốt deal.
Đây là tín hiệu tốt cho thị trường cả năm vừa rồi ảm đạm vì Covid-19, nhưng có một khía cạnh khác, mà ngay cả chính những người làm quỹ đầu tư đi rót vốn cũng phải học nó một cách khó khăn. Đó là gọi được nhiều vốn với định giá cao không hề đặc biệt như nhiều người lầm tưởng.
Lê Hàn Tuệ Lâm, Tổng giám đốc Quỹ đầu tư mạo hiểm Nextrans (trụ sở tại Seoul, Hàn Quốc), một trong những doanh nhân trẻ hàng đầu trong danh sách Forbes 30 Under 30 năm nay chia sẻ nhiều thông tin thú vị về việc này.
Theo đó, từ phía cô và Nextrans chưa bao giờ khuyến khích các founder nâng lên thật nhiều tiền. Bởi ai làm kinh doanh cũng đều hiểu: không có những bữa ăn trưa miễn phí.
Có một vài điều nữ CEO này muốn lưu ý cho các start-up không phải để giảm bớt giá trị của bất cứ team nào gọi được nhiều vốn với định giá cao, mà chỉ muốn chia sẻ những yếu tố mọi người cần cân nhắc thật kỹ khi thỏa thuận một thương vụ.
Việc sau đó, mọi người muốn đi theo hướng nào thì đó là sự lựa chọn của họ.
Thứ nhất, bao nhiêu tiền không quan trọng bằng đi cùng ai
Hơn ai hết, các founders, CEO của start-up đều hiểu việc xây dựng một công ty từ con số 0 đến lúc có được vài chục, vài trăm nhân sự, doanh thu được tính bằng triệu đô là con đường vô cùng chông gai. Chúng ta gọi vốn không nên chỉ vì mục tiêu tài chính, mà còn là tìm “partner”.
Việc xây dựng, phát triển, tăng trưởng kinh doanh không phải chỉ là của CEO hay nhân sự công ty, mà của tất cả cổ đông sở hữu công ty đó.
Sau cùng không ai muốn chứng kiến việc mình làm ngày, làm đêm còn một vài người khác ngồi yên và hưởng thành quả, chỉ vì họ bỏ vào chút tiền lúc ban đầu.
Sự thật này tôi tin đến khi công ty nào đạt được giá trị tầm 30 triệu USD trở nên sẽ đều thấu hiểu. Nên muốn tránh nó thì ngay từ đầu đừng chỉ gọi vốn vì tiền không.
Thứ hai, gọi được càng nhiều, trả lại cũng càng nhiều
Hẳn nhiên, chúng ta đang bán vốn công ty, và hầu hết không công ty nào chỉ bán một lần (trừ một vài ngoại lệ ở đây). Hãy tự trả lời câu hỏi này nếu bạn ở vị trí founder: Mất bao nhiêu năm để bạn có thể xây dựng được công ty đáng giá 100 triệu USD?
Đến lúc đó giả sử bán đứt, bạn nhận được bao nhiêu tiền? Chẳng ai muốn 3–5 triệu USD cả, nhưng nếu bạn đặt mục tiêu gọi được nhiều tiền thì đó chính xác là bức tranh định sẵn kết cục rồi. Đây còn là trong trường hợp công ty bán được, hoặc IPO, còn trong nhiều tình huống khác, founder không chắc đã nhận được chút gì.
Thứ ba, giá trị cao của vòng này sẽ là gánh nặng lớn của những vòng tiếp theo
Gốc rễ của việc công ty được định giá cao là vì nhà đầu tư kỳ vọng vào tốc độ tăng trưởng tương lai. Họ sẵn sàng cược nếu công ty có mức độ tăng trưởng tính bằng vài lần. Nhưng chúng ta sẽ nhìn ra ngay vấn đề: đi từ doanh thu 100.000 lên 1 triệu (10 lần) có thể chỉ mất 1 năm, nhưng từ 1 triệu lên 10 triệu thì câu chuyện đã rất khác
Và để đi từ 10 triệu đến 20 triệu có thể mất đến cả 5-7 năm, thậm chí có những công ty không thể tăng nữa vì đã đến điểm bão hòa, dù thị trường còn rất lớn.
Với giá trị cao, bản chất là chúng ta đang “mượn” kỳ vọng tăng trưởng của tương lai để định giá cho hiện tại, nó cũng giống việc vay tiền để mua một căn biệt thự. Mọi thứ vẫn ổn cho đến lúc bạn mất công việc thu nhập cao hiện tại, hoặc chính sách lãi suất thay đổi. Và đó là lúc không còn thời gian.
Nếu bạn không giữ được tốc độ tăng trưởng như kỳ vọng thì không thể nào thuyết phục những nhà đầu tư tiếp theo bỏ tiền vào công ty với mức giá trị cao hơn vòng trước. Và hãy chuẩn bị đón nhận tình huống rất tệ: rơi xuống.
Những người đầu tiên bị thiệt hại bởi việc này chính là founders, nhân viên của công ty có ESOP. Có nhiều trường hợp chỉ sau một lần rơi, founder mất đến một nửa tỷ lệ sở hữu. Các nhà đầu tư luôn được bảo vệ bởi điều khoản chống pha loãng nên nếu họ có lỡ sai mà trả giá cao cũng vẫn có bảo hiểm (chống pha loãng), còn founders và công ty sẽ là nạn nhân trực tiếp mà chẳng ai giúp được hết.
Thứ tư, founders có nghĩ đến cơ hội thoái vốn không?
Hẳn nhiên về mặt con số thì gọi được 10 triệu USD cho giá trị 50 triệu USD nghe lọt tai hơn nhiều so với 5 triệu USD cho giá trị 25 triệu USD (bản chất thì bạn vẫn bán 20% công ty thôi), nhưng nếu có khả năng M&A, bạn nghĩ người mua sẽ trả cho công ty giá nào? Đó chính là chi phí cơ hội cho việc bạn gọi được thêm 5M.
Giá trị chỉ là thứ gì đó trên danh nghĩa cho đến khi bạn thoái vốn và thu được về bao nhiêu tiền. Đừng quên điều khoản “ưu đãi thanh lý” vì nhà đầu tư sẽ nhận hết phần bánh của họ (theo hướng có lợi nhất), rồi mới đến lượt bạn
Vậy nên cứ cho là giờ họ đang trả giá “hớ” thì khi thoái vốn tối thiểu họ sẽ nhận lại toàn bộ khoản đầu tư của họ đã, xong nhận các khoản khác theo bảng điều khoản. Xong xuôi hết còn lại mới đến founders và các nhân viên của công ty có ESOP.
Tóm lại là họ có hớ thì sau đó bạn là người trả giá thay, đến khi bạn trả hết phần mình rồi vẫn không đủ mới đến lượt họ. Nghe thật trần trụi nhưng đó chính xác là những gì được thấy rất rõ trong mọi thỏa thuận đầu tư.
Thứ năm, áp lực tiêu tiền
Bạn cũng cần phải nhớ tiền bạn đang tiêu (đốt) không phải của bạn, đó là của nhà đầu tư và chừng nào mô hình kinh doanh của bạn chưa hòa vốn và có lợi nhuận thì nhà đầu tư sẽ luôn khắt khe trong việc bạn tiêu tiền ra sao. Bạn tiêu mà không ra thành quả gì thì cũng nên chuẩn bị tinh thần bị “đá ra” bất cứ lúc nào (nếu cổ phần của bạn không còn đủ nhiều, phải luôn là trên 25%).
Trước khi gọi vốn hãy tự hỏi mục đích của việc này là gì. Có rất nhiều lý do nhưng bạn cần thành thật với chính mình. Và đừng bao giờ gọi vốn để “chứng tỏ” điều gì vì không ai quan tâm cho đến khi bạn có thể IPO hoặc thoái vốn thành công.
