Làm rõ hơn khái niệm “kinh tế báo chí”
Gồm 4 chương, 51 điều (giảm 2 chương, 10 điều so với Luật Báo chí năm 2016), Dự thảo Luật Báo chí sửa đổi (Dự thảo) đã trình và được Quốc hội thảo luận tại tổ ngay tuần đầu tiên của Kỳ họp thứ mười.
Lần sửa đổi này, Dự thảo chỉ quy định những vấn đề khung, những vấn đề có tính nguyên tắc thuộc thẩm quyền của Quốc hội, những vấn đề thực tiễn thường xuyên biến động giao Chính phủ, bộ, ngành, địa phương quy định để bảo đảm tính linh hoạt, phù hợp với thực tiễn.
“Dự thảo luật tiếp tục đảm bảo quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận trên báo chí của công dân”, Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng khẳng định khi trình Quốc hội Dự án luật.
Một trong những điểm mới đáng chú ý của lần sửa đổi này là Dự thảo đã bổ sung quy định về nguồn thu mới của cơ quan báo chí, gồm thu từ bán quyền xem, nghe tác phẩm báo chí; thu từ cho phép khai thác, sử dụng tác phẩm báo chí; thu từ liên kết trong hoạt động báo chí; thu từ cung cấp dịch vụ sự nghiệp công do cơ quan nhà nước có thẩm quyền giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu và thu từ người có nhu cầu đăng bài nghiên cứu khoa học để có kinh phí phản biện, hoàn thiện, nâng cao chất lượng bài viết.
Thẩm tra, với nội dung liên quan đến “kinh tế báo chí”, Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội ủng hộ các quy định mới nhằm tạo điều kiện cho các cơ quan báo chí có thêm nguồn thu, tăng thêm nguồn lực tài chính để bảo đảm và nâng cao chất lượng hoạt động như Dự thảo.
Tuy nhiên, Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội đề nghị, tiếp tục nghiên cứu, bổ sung, làm rõ hơn khái niệm “kinh tế báo chí” và các quy định liên quan đến đầu tư công, cơ chế tự chủ, những quy định về nguồn thu từ hoạt động kinh doanh của cơ quan báo chí.
Cơ quan thẩm tra đề nghị bổ sung các quy định nhằm thúc đẩy hoạt động của báo chí trên không gian mạng, đồng thời nghiên cứu quy định nguyên tắc về cơ chế thực hiện thỏa thuận, trách nhiệm của cơ quan báo chí và cơ quan, tổ chức liên quan trong việc bảo đảm quyền tác giả, quyền liên quan đối với tác phẩm báo chí trên không gian mạng, tác phẩm báo chí có sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI).
Cần hỗ trợ thêm
Thảo luận tại tổ, nhiều ý kiến đại biểu tán thành các quy định mới tạo điều kiện cho báo chí hoạt động thuận lợi hơn, nhưng cần hoàn thiện hơn nữa các quy định về nội dung này.
Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (Hải Phòng) nêu, Dự thảo không đề cập khái niệm “kinh tế báo chí”, dù trong Quyết định 362/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch Phát triển và Quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025 đã nêu vấn đề này. “Luật chỉ đang thừa nhận ‘hoạt động kinh tế của báo chí’, việc thiếu định nghĩa pháp lý rõ ràng sẽ khiến cơ chế tự chủ không thực chất”, ông Sơn góp ý.
Vị đại biểu Hải Phòng đề nghị, Ban Soạn thảo nghiên cứu cơ chế hỗ trợ từ nguồn ngân sách nhà nước, đặc biệt là từ nguồn vốn “đầu tư công” để các cơ quan báo chí nâng cấp cơ sở vật chất, hạ tầng. Tuy nhiên, cần rà soát kỹ để tránh xung đột với Luật Đầu tư công, Luật Ngân sách nhà nước.
Vấn đề về bản quyền và chia sẻ doanh thu với nền tảng xuyên biên giới, theo ông Sơn, là chưa có khung ràng buộc, vì thế cần quy định nguyên tắc đàm phán tập thể/chia sẻ doanh thu bắt buộc đối với nền tảng phân phối nội dung báo chí, cơ chế xử lý sao chép tự động, AI tạo sinh.
Cũng quan tâm đến kinh tế báo chí, đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An) nêu rõ, đây là vấn đề được dư luận, các cơ quan báo chí quan tâm rất nhiều. Kinh tế báo chí ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển của báo chí.
Ông Hiếu phân tích, các phóng viên đưa tin được tính nhuận bút dựa trên lượt view (lượt xem), nên có thể xảy ra tình trạng không đầu tư nhiều vào các tuyến bài chuyên sâu cao và gây ảnh hưởng đến chất lượng. Thêm vào đó, nếu kinh tế báo chí khó khăn, có thể dẫn đến các vấn đề tiêu cực đã được nêu ra thời gian qua. Do vậy, đây là vấn đề cần nghiên cứu giải pháp để xử lý.
Về tài trợ của Nhà nước với báo chí, ông Hiếu dẫn con số thống kê cho hay, Nhà nước đang hỗ trợ cho báo chí khoảng 0,5% tổng ngân sách. Nhiều ý kiến cho rằng, như thế là thấp, nhưng so sánh với nhiều nước, thì đang ở mức trung bình.
Nhưng ông Hiếu cho rằng, cách hỗ trợ của các nước khác với nước ta và nếu chúng ta hỗ trợ đồng đều, sẽ rất khó để phát huy các cơ quan báo chí có chất lượng. Vì vậy, đi cùng với sửa luật, cần có thêm cách sắp xếp hệ thống báo chí phù hợp. “Cần nghiên cứu cơ chế phân bổ ngân sách có trọng tâm, trọng điểm, ưu tiên cho các cơ quan báo chí thực hiện nhiệm vụ chính trị, phục vụ vùng sâu, vùng xa hoặc có sản phẩm chất lượng cao, mang giá trị xã hội lớn”, ông Hiếu góp ý.
Liên quan đến chính sách thuế với báo chí, ông Hiếu cho biết, vừa qua Quốc hội đã quyết định giảm thuế thu nhập doanh nghiệp với cơ quan báo chí, tuy nhiên vẫn cần có nghiên cứu để hỗ trợ thêm qua chính sách thuế.
“Một số quốc gia áp dụng hình thức ưu đãi thuế cho cơ quan báo chí hoạt động theo mô hình thuê bao, đặc biệt là thuê bao số đối với báo điện tử (subscription), nhằm khuyến khích phát triển nội dung chất lượng, giảm phụ thuộc vào quảng cáo. Đây là hướng cần nghiên cứu để phù hợp với xu thế chuyển đổi số trong lĩnh vực truyền thông”, ông Hiếu dẫn chứng.
Vị đại biểu Nghệ An cũng đề xuất bổ sung quy định các nền tảng khi sử dụng các nội dung của báo chí phải chia sẻ bản quyền báo chí. Theo ông, đây là giải pháp rất tốt, nhưng trong luật mới đưa ra các giải pháp cơ bản, chưa có cụ thể.
Trong khi đó, pháp luật nhiều nước đã yêu cầu các mạng xã hội, nhất là các mạng xã hội có người dùng lớn, phải có chia sẻ cụ thể về doanh thu với báo chí. Chẳng hạn, Canada quy định các nền tảng có 2 triệu người truy cập có sử dụng các nội dung báo chí, có tính chất thương mại phải chia sẻ đối với cơ quan báo chí.
Theo đại biểu Dương Khắc Mai (Lâm Đồng), mức chi khoảng 0,5% trong tổng ngân sách chi thường xuyên cho hoạt động báo chí mỗi năm còn thấp. “Dự thảo đã nêu rõ báo chí của chúng ta ‘là báo chí cách mạng’, nên cần nghiên cứu cơ chế để nuôi dưỡng ở một chừng mực nào đó, giúp các cơ quan báo chí hoàn thành các nhiệm vụ chính trị”, ông Mai nhấn mạnh.
Góp ý về mô hình kinh tế báo chí, đại biểu Bùi Hoài Sơn (Hà Nội) nói, trong bối cảnh Việt Nam không có báo chí tư nhân, cần nhấn mạnh cơ chế đặt hàng, đấu thầu nhiệm vụ công và đầu tư công có trọng điểm gắn liền với định mức kinh tế kỹ thuật báo chí “3 dễ” là dễ hiểu, dễ áp dụng, dễ thực hiện.
“Đây sẽ là nguồn lực quan trọng giúp báo chí thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, hải đảo và đối ngoại”, ông Sơn nhấn mạnh.
Vị đại biểu Hà Nội góp ý, Dự thảo nên mở rộng khung pháp lý cho các hình thức liên kết, xã hội hóa, hợp tác công - tư trong báo chí. Cùng với đó là có chính sách ưu đãi đột phá về thuế, đất đai, tiếp cận tín dụng… cho các cơ quan báo chí, kể cả với các đối tác liên kết khi tổ chức các sự kiện văn hóa, các hoạt động vì cộng đồng… Đi kèm với đó là cơ chế kiểm soát chặt chẽ để tránh thương mại hóa, xa rời tôn chỉ, mục đích.
Ông Sơn cũng cho rằng, Dự thảo cần bổ sung những cơ chế, chính sách rõ ràng hơn từ cơ chế tài chính dựa trên đặt hàng, đấu thầu nhiệm vụ công, đến việc cho phép liên kết hợp tác với các tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài nước... để báo chí được vận hành như một ngành công nghiệp văn hóa.
Theo nghị trình, chiều 25/11, Quốc hội sẽ thảo luận ở hội trường về Dự án Luật Báo chí sửa đổi, sau đó bấm nút thông qua vào sáng 11/12 - ngày cuối của Kỳ họp thứ mười.
Quốc hội dành 2 ngày thảo luận về kinh tế - xã hội, ngân sách
Hôm nay (27/10), Quốc hội bước vào tuần làm việc thứ hai của Kỳ họp thứ mười, dành cả ngày 29/10 và 30/10 thảo luận về tình hình kinh tế, xã hội, ngân sách, đầu tư công, tái cơ cấu nền kinh tế và một số nội dung khác có liên quan. Quốc hội cũng sẽ dành cả ngày 28/10 để giám sát chuyên đề “việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”.