Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan: Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với rượu, bia, thuốc lá là phù hợp

Sáng 22/11, Quốc hội nghe Chính phủ trình dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), sau đó Uỷ ban Tài chính Ngân sách đọc báo cáo thẩm tra và các đại biểu Quốc hội tiến hành thảo luận tại tổ về dự án Luật này.

Theo dự án Luật, mặt hàng thuốc lá sẽ bị tăng thuế tiêu thụ đặc biệt 15%, rượu bia tăng 10% từ năm 2026 trở đi với lộ trình tăng dần.

Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với hàng hoá có hại cho sức khoẻ

Phát biểu thảo luận tại Tổ 13 (gồm các đoàn đại biểu Quốc hội các tỉnh Lạng Sơn, Bắc Ninh, Đắk Lắk và Hậu Giang), Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan (đoàn Bắc Ninh) cho biết, Bộ Y tế nhất trí với mục đích, quan điểm và sự cần thiết ban hành dự Luật này, đặc biệt là định hướng để tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với những mặt hàng có hại cho sức khỏe như: thuốc lá, rượu bia, đồ uống có đường...

Theo Bộ trưởng, các quy định của dự thảo Luật nhằm thể chế hóa các cơ chế, định hướng tại Nghị quyết số 20 về bảo vệ, nâng cao sức khỏe nhân dân từ 2017 đã được Ban Chấp hành Trung ương thông qua; cũng như quy định tại Chiến lược quốc gia về phòng, chống thuốc lá đến 2030.

"Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), tăng thuế là một trong những biện pháp hiệu quả và tiết kiệm chi phí nhất để giảm tiêu thụ các sản phẩm có hại tới sức khỏe hoặc không lành mạnh, từ đó giúp giảm tỷ lệ mắc các bệnh không lây nhiễm như: ung thư, tim mạch, hô hấp và tiểu đường ở Việt Nam, cũng như góp phần giảm đáng kể gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm, giảm chi phí cho hệ thống y tế và nền kinh tế do bệnh không lây nhiễm gây ra trong tương lai", Bộ trưởng Bộ Y tế nhấn mạnh.

Cụ thể, đối với thuốc lá, Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho rằng, sử dụng thuốc lá được WHO đánh giá là nguyên nhân gây nên 28 nhóm bệnh. Ước tính Việt Nam hằng năm có vài chục nghìn ca tử vong liên quan đến bệnh do 28 nhóm bệnh trên gây ra.

Ngoài ra, sử dụng thuốc lá còn làm tăng chi phí y tế và tổn thất kinh tế. Tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới ở Việt Nam vẫn còn cao và theo ước tính thì tổn thất hằng năm lên đến 108.000 tỷ đồng.

Trong khi đó, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá tại Việt Nam hiện nay còn rất thấp, ở mức 34-38%, trong khi đó ở các nước trên thế giới trung bình thuế này khoảng 62%. Có những nước đánh thuế rất cao như: Thái Lan 81%, Indonesia là 72,9%, Singapore là 66,3%.

Hiện Chính phủ đang đề xuất 2 phương án trong dự thảo và Bộ Y tế nghiêng về phương án 2 để đẩy nhanh hơn lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá nhằm giảm bớt người nghiện hoặc sử dụng thuốc lá. Bộ trưởng nhấn mạnh, WHO khuyến cáo Việt Nam cần tăng thuế này lên tới 65%.

Đối với đánh thuế rượu bia, Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho rằng, WHO đánh giá và có bằng chứng khoa học rằng, sử dụng rượu bia là nguyên nhân gây ra 30 nhóm bệnh tật và rối loạn sức khỏe, bao gồm: xơ gan, ung thư và các rối loạn tâm thần do rượu.

Đặc biệt, rượu bia cũng gây nên vấn đề thương tích và tử vong do tai nạn giao thông và là yếu tố nguy cơ gây nên bạo lực gia đình.

Ngoài ra, uống rượu bia cũng gây nên 46.000 ca tử vong trong năm 2021 (chiếm 6% tỷ lệ tử vong hằng năm).

Bộ Y tế tính toán, tỷ lệ sử dụng rượu bia đang tăng rất cao (năm 2020 là 9,3l cồn/người trưởng thành), vì vậy, Bộ Y tế cũng thống nhất đối với phương án 2 như dự thảo Luật.

Liên quan đến thuế đối với đồ uống có đường, Bộ trưởng Đào Hồng Lan thông tin, hiện đã có bằng chứng đối với việc tăng lượng đồ uống có đường sẽ làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, tim mạch, loãng xương, béo phì… từ đó làm tăng nguy cơ các bệnh khác, trong đó có bệnh ung thư.

Ở Việt Nam, tỷ lệ tiêu thụ đồ uống có đường tăng gấp 4 lần trong 15 năm vừa qua: từ 18,5l/người năm 2009 lên 66l/người năm 2023, là yếu tố góp phần tăng tỷ lệ béo phì ở thanh thiếu niên từ gấp đôi từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020. Những người này có nguy cơ mắc bệnh mạn tính, rối loạn sức khỏe do thừa cân béo phì và ảnh hưởng đến cuộc sống sau này.

"Việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường là phù hợp với xu thế quốc tế và thực tế hiện nay. Ít nhất đã có 104 quốc gia trên thế giới và 6 quốc gia trong ASEAN áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường", Bộ trưởng nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, Bộ Y tế nhất trí đối với đề xuất của Chính phủ trong việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát theo Tiêu chuẩn Việt Nam, còn đối với các loại đồ uống khác sẽ có lộ trình về áp thuế sau khi đã thực hiện ổn định đối với nước giải khát có đường.

Cân nhắc thu thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các loại thuốc lá mới

Theo Bộ trưởng Đào Hồng Lan, hiện nay, Luật Phòng chống tác hại thuốc lá chưa quy định về các sản phẩm thuốc lá mới, bao gồm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Do đó, việc đưa các sản phẩm này vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt trong khi chưa có cơ sở pháp lý là không phù hợp.

Bên cạnh đó tại Khoản 3 Điều 2 Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt còn quy định: "Trường hợp cần thiết phải sửa đổi, bổ sung đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt tại Điều này để phù hợp với bối cảnh kinh tế - xã hội trong từng thời kỳ, giao Chính phủ xem xét, quy định".

Do vậy, kể cả trong trường hợp mang tính dự phòng thì cũng là quy định thừa, gây ra hiểu lầm về định hướng cho phép sản xuất, kinh doanh, lưu hành các loại sản phẩm này.

Bộ Y tế cho biết, Bộ đã có báo cáo Chính phủ đề xuất giao Bộ Y tế xây dựng Nghị quyết của Quốc hội quy định cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm thuốc lá mới khác để bảo đảm đáp ứng nhu cầu cấp bách trong việc ngăn chặn tác hại của các sản phẩm này, tránh cho có thêm nhiều người trong tương lai nghiện nicotine và nguy hại đến sức khoẻ, tính mạng.

Đây đang là vấn đề nóng, cử tri cả nước và nhân dân rất quan tâm, bởi các sản phẩm thuốc lá mới độc hại, gây bệnh, gây nghiện nhanh, là cửa ngõ để ma túy núp bóng vào Việt Nam, đặc biệt đối tượng học sinh, sinh viên.

Về lâu dài, Bộ Y tế sẽ sửa đổi, bổ sung Luật Phòng chống tác hại thuốc lá để bổ sung quy định này vào Luật bảo đảm tính ổn định trong triển khai thực hiện.

Minh Minh