Giảm phí với hàng qua BOT Phú Hữu
Tháng 12/2025, Báo Đầu tư với vệt bài “Hài hòa lợi ích Nhà nước và doanh nghiệp trong thu phí cảng biển” cho thấy, việc TP.HCM triển khai thu phí hạ tầng cảng biển từ tháng 4/2022 đã gây nhiều bức xúc cho doanh nghiệp. Chỉ trong hơn 3,5 năm, đến năm 2025, số thu từ phí hạ tầng cảng biển tại TP.HCM đã đạt gần 8.000 tỷ đồng. Sau đó, dự thảo lấy ý kiến về việc mở rộng thu phí tại khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu và Bình Dương, nâng tổng số thu từ khoảng 2.100 tỷ đồng/năm lên 3.500 tỷ đồng/năm, tiếp tục vấp phải phản ứng mạnh mẽ từ doanh nghiệp.
Trong tờ trình mới đây gửi HĐND, UBND TP.HCM thừa nhận các bức xúc của doanh nghiệp liên quan đến việc thu phí tại BOT Phú Hữu là có cơ sở. Theo đó, phương tiện vận chuyển hàng hóa từ các tỉnh phía Đông và phía Tây TP.HCM vào các cảng Bến Nghé - Phú Hữu và cảng SP-ITC phải nộp giá dịch vụ sử dụng đường bộ tại trạm BOT Xa lộ Hà Nội, trạm thu phí Long Phước trên cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây.
Hàng hóa từ các tỉnh phía Nam vào Thành phố tiếp tục phải nộp phí tại trạm BOT cầu Phú Mỹ và trạm BOT đường Nguyễn Văn Linh. Khi vào các cảng Bến Nghé - Phú Hữu và SP-ITC, phương tiện vận chuyển lại phải đóng thêm giá dịch vụ sử dụng đường bộ của Dự án BOT Phú Hữu (Dự án xây dựng đường nối từ đường Nguyễn Duy Trinh vào KCN Phú Hữu).
Chưa dừng lại ở đó, ngoài các khoản phí BOT nêu trên, doanh nghiệp còn phải nộp phí hạ tầng cảng biển khi đưa hàng vào và rời các cảng. Tình trạng “phí chồng phí” này đã tạo ra gánh nặng lớn, tác động tiêu cực đến hoạt động sản xuất, kinh doanh, đặc biệt trong bối cảnh doanh nghiệp đang trong giai đoạn phục hồi sau đại dịch Covid-19.
Từ thực tế trên, nhiều doanh nghiệp đã đề xuất TP.HCM mua lại Dự án BOT Phú Hữu từ nguồn thu phí hạ tầng cảng biển. Tuy nhiên, UBND TP.HCM cho biết, hiện chưa có quy định pháp luật cho phép mua lại Dự án BOT này. Việc miễn, giảm phí tại trạm BOT Phú Hữu cũng có thể phá vỡ phương án tài chính của hợp đồng BOT và ảnh hưởng đến hoạt động của các trạm BOT khác trên địa bàn.
Trước bức xúc của doanh nghiệp, UBND TP.HCM đã có đề xuất miễn thu phí hạ tầng cảng biển tại Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, điều chỉnh thu phí tại Cát Lái, kỳ vọng giảm chi phí logistics và nâng sức cạnh tranh hàng hóa.
Để chia sẻ khó khăn với doanh nghiệp, UBND TP.HCM đề xuất HĐND điều chỉnh giảm mức phí hạ tầng cảng biển đối với hàng hóa ra vào cảng Tân Cảng - Phú Hữu và cảng SP-ITC bằng đường bộ, tương ứng với mức giá tối đa hai lượt dịch vụ sử dụng đường bộ tại BOT Phú Hữu.
Cụ thể, áp dụng mức thu bằng 94% đối với nhóm hàng quá cảnh; hàng kinh doanh tạm nhập tái xuất, tạm xuất tái nhập. Trường hợp chỉ có một lượt vào hoặc một lượt ra, mức thu là 97%.
Đối với nhóm hàng chuyển khẩu; hàng gửi kho ngoại quan; hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu; hàng hóa tạm nhập tái xuất, tạm xuất tái nhập theo khoản 1 Điều 48 Luật Hải quan, áp dụng mức thu bằng 47%. Trường hợp chỉ có một lượt vào hoặc một lượt ra, mức thu tương ứng là 73,5%.
Dự kiến, tổng số tiền được giảm cho doanh nghiệp theo phương án này sẽ trên 100 tỷ đồng.
Không thu phí tại khu vực Bình Dương
Theo UBND TP.HCM, Bình Dương là địa phương không có cảng biển, chỉ có hệ thống cảng cạn và cảng thủy nội địa, chủ yếu phục vụ trung chuyển hàng hóa vào cụm cảng biển TP.HCM và cảng biển Bà Rịa - Vũng Tàu.
Trong quá trình trung chuyển hàng hóa vào cảng biển TP.HCM, doanh nghiệp đã thực hiện nghĩa vụ nộp phí hạ tầng cảng biển. Do đó, nếu tiếp tục thu phí tại các cảng cạn và cảng thủy nội địa trên địa bàn Bình Dương đối với việc sử dụng kết cấu hạ tầng giao thông kết nối đến cảng biển TP.HCM sẽ dẫn tới trùng lắp, chồng chéo khoản thu.
Bên cạnh đó, Bình Dương giữ vai trò là trung tâm sản xuất - logistics nội địa, đồng thời là vệ tinh logistics của các cảng biển TP.HCM và Bà Rịa - Vũng Tàu. Việc không thu phí hạ tầng cảng biển được xem là lợi thế cạnh tranh quan trọng để thu hút các hãng tàu, doanh nghiệp logistics mở tuyến, qua đó từng bước hình thành Trung tâm logistics của vùng Đông Nam Bộ.
Ngoài ra, hệ thống kết cấu hạ tầng kết nối các cảng cạn và cảng thủy nội địa tại Bình Dương phần lớn được đầu tư từ ngân sách Trung ương và nguồn vốn của doanh nghiệp, trong khi tỷ trọng đầu tư từ ngân sách địa phương không lớn. Vì vậy, nếu thực hiện thu phí hạ tầng cảng biển - vốn là khoản thu của địa phương là chưa phù hợp.
Từ các phân tích trên, TP.HCM cho rằng, việc chưa quy định thu phí hạ tầng cảng biển tại khu vực Bình Dương là phù hợp với quy định pháp luật hiện hành, bảo đảm tính hợp lý, tránh chồng chéo chính sách với các địa phương có cảng biển, đồng thời góp phần thu hút doanh nghiệp logistics, nâng cao năng lực cạnh tranh và phù hợp với định hướng phát triển logistics của Bình Dương đến năm 2030, tầm nhìn 2050.
Miễn thu phí tại cảng biển Bà Rịa - Vũng Tàu càng có ý nghĩa
Cũng theo UBND TP.HCM, cảng biển Bà Rịa - Vũng Tàu là cảng biển đặc thù, giữ vai trò cảng cửa ngõ quốc tế của vùng Đông Nam Bộ và cả nước. Trong đó, cụm cảng Cái Mép - Thị Vải được quy hoạch là cảng biển loại IA, quy mô quốc gia và khu vực, đồng thời là cảng duy nhất của Việt Nam có khả năng tiếp nhận tàu container trọng tải lên tới 200.000 DWT, phục vụ trung chuyển quốc tế.
Do vậy, bất kỳ động thái tăng phí nào cũng có thể khiến dòng hàng hóa dịch chuyển sang các cảng cạnh tranh trong khu vực như Singapore hoặc Thái Lan. Sau sáp nhập, vai trò của cảng biển Bà Rịa - Vũng Tàu trong chuỗi logistics vùng càng trở nên quan trọng, đòi hỏi các chính sách hỗ trợ phù hợp, trong đó có việc không thu thêm phí hạ tầng cảng biển.
Thực tế cho thấy, khoảng 70% hàng hóa thông qua cụm cảng Cái Mép - Thị Vải có nguồn gốc từ TP.HCM, Đồng Nai và Bình Dương. Điều này khẳng định cụm cảng này cung cấp dịch vụ mang tính chất vùng và quốc gia, không đơn thuần là dịch vụ của riêng địa phương Bà Rịa - Vũng Tàu.
Bên cạnh đó, hệ thống kết cấu hạ tầng trọng yếu kết nối cảng biển Bà Rịa - Vũng Tàu, bao gồm đường biển, đường bộ và đường thủy nội địa, chủ yếu được đầu tư từ ngân sách Trung ương và nguồn vốn doanh nghiệp, trong khi tỷ trọng đầu tư từ ngân sách tỉnh là rất thấp. Vì vậy, việc thu phí hạ tầng cảng biển là khoản thu của địa phương được đánh giá là chưa phù hợp.
Hiện nay, TP.HCM đang xúc tiến thành lập Khu thương mại tự do Cái Mép Hạ (FTZ Cái Mép Hạ) tại phường Tân Phước và phường Tân Hải. Mô hình FTZ hướng tới tự do hóa logistics, giảm chi phí chuỗi cung ứng và hạn chế các rào cản từ phí, lệ phí địa phương. Để FTZ Cái Mép Hạ có thể hoạt động hiệu quả và đủ sức cạnh tranh với các FTZ trong khu vực, việc bảo đảm luồng tuyến ổn định và dòng hàng lớn từ toàn vùng Đông Nam Bộ là yếu tố then chốt.
Nếu triển khai thu phí hạ tầng cảng biển tại khu vực này sẽ đi ngược lại mô hình FTZ, làm gia tăng chi phí logistics và dịch vụ tàu biển, qua đó làm suy giảm sức cạnh tranh của FTZ Cái Mép Hạ so với các trung tâm trung chuyển quốc tế trong khu vực.
Trong khi đó, hàng hóa qua cụm cảng Cát Lái thời gian qua liên tục tăng nhanh và đã vượt ngưỡng công suất thiết kế. Riêng 11 tháng năm 2025, sản lượng hàng hóa thông qua đạt khoảng 67,2 triệu tấn, trong khi công suất tối đa của hệ thống cảng chỉ ở mức 63,6 triệu tấn/năm. Điều này gây áp lực lớn lên hạ tầng logistics và giao thông đô thị.
Sản lượng container xuất nhập khẩu tập trung cao trong bối cảnh quỹ bãi, cầu bến và năng lực tổ chức khai thác không thể mở rộng tương ứng trong ngắn hạn, dẫn đến tình trạng ùn ứ hàng hóa, kéo dài thời gian lưu bãi và phát sinh thêm chi phí cho doanh nghiệp. Đồng thời, lưu lượng phương tiện vận tải ra vào cảng tăng đột biến, trong khi hệ thống giao thông kết nối như các trục Nguyễn Thị Định, Đồng Văn Cống, Nguyễn Duy Trinh và nút giao Mỹ Thủy chưa đáp ứng kịp, thường xuyên xảy ra ùn tắc, đặc biệt vào giờ cao điểm.
Thực trạng này không chỉ làm giảm hiệu quả khai thác cảng của TP.HCM, mà còn tác động tiêu cực đến chuỗi cung ứng, môi trường đô thị và trật tự an toàn giao thông khu vực. Trong khi đó, cụm cảng Cái Mép - Thị Vải vẫn còn dư địa lớn về công suất khai thác.
Vì vậy, việc không thu phí hạ tầng cảng biển tại khu vực Cái Mép - Thị Vải không chỉ góp phần giảm chi phí logistics, nâng cao sức cạnh tranh cho cụm cảng nước sâu này, mà còn khuyến khích doanh nghiệp và hãng tàu dịch chuyển luồng hàng sang khu vực còn nhiều dư địa tiếp nhận. Cách tiếp cận này giúp phân bổ lại sản lượng hàng hóa giữa các cụm cảng, giảm áp lực lên hạ tầng giao thông đô thị TP.HCM, hạn chế ùn tắc và ô nhiễm môi trường tại khu vực Cát Lái, đồng thời khai thác hiệu quả hơn lợi thế của cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải, phù hợp với định hướng phát triển bền vững hệ thống cảng biển và logistics vùng Đông Nam Bộ.
Tuy nhiên, đây mới là đề xuất của UBND TP.HCM; thẩm quyền quyết định cuối cùng vẫn thuộc về HĐND Thành phố.