Không “đọc” được rủi ro trái phiếu
Sự thay đổi lớn nhất trong bức tranh thị trường trái phiếu doanh nghiệp năm 2019, theo một chuyên gia ở Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam (VBMA), là lần đầu tiên trong lịch sử phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam, tổng giá trị vốn huy động qua kênh trái phiếu doanh nghiệp vượt giá trị huy động vốn trái phiếu chính phủ.
Đến thời điểm này, Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) chưa cập nhật tổng giá trị vốn huy động qua trái phiếu doanh nghiệp tháng 12/2019 cũng như cả năm 2019, nhưng 11 tháng đầu năm 2019, lượng vốn huy động qua trái phiếu doanh nghiệp đã vượt tổng lượng vốn huy động qua trái phiếu chính phủ năm 2019.
Cụ thể, 189 doanh nghiệp đã thực hiện 726 đợt phát hành trái phiếu trong 11 tháng, qua đó huy động được 233.522,2 tỷ đồng, trong khi cả năm 2019, Kho bạc Nhà nước huy động được 215.267 tỷ đồng trái phiếu chính phủ thông qua hình thức đấu thầu tại HNX.
Trong năm qua, không ít doanh nghiệp sẵn sàng trả lãi suất cao để gọi được vốn qua trái phiếu đã làm dấy lên những quan ngại về rủi ro trên thị trường.
Một số chuyên gia cũng như thành viên thị trường cho biết, luật chơi trên thị trường vốn là doanh nghiệp có định mức tín nhiệm cao thì đương nhiên chi phí đi vay vốn thấp.
Ngược lại, doanh nghiệp có định mức tín nhiệm thấp thì phải trả chi phí cao để huy động được vốn.
Vấn đề đáng báo động trên thị trường trái phiếu Việt Nam hiện nay là vừa thiếu các công cụ, vừa thiếu thông tin giúp nhà đầu tư cũng như các bên liên quan “đọc” được rủi ro hoạt động của doanh nghiệp, cũng như trái phiếu họ phát hành, bất kể với lãi suất cao hay thấp.
Hiện Việt Nam chưa có công ty định mức tín nhiệm, nên lãnh đạo một ngân hàng bày tỏ quan ngại về tình trạng trái phiếu phát hành ra thị trường không được định mức tín nhiệm.
Điều này vừa khiến nhà đầu tư muốn đầu tư vào trái phiếu phải mất thời gian lẫn chi phí tự đánh giá mức độ rủi ro, vừa khiến tính minh bạch về thông tin thị trường chậm được cải thiện.
Một rủi ro phát sinh từ tính minh bạch của thị trường thấp là trái ngược với sự sôi động trên thị trường sơ cấp, giao dịch trên thị trường thứ cấp gần như “đóng băng”.
Nhà đầu tư mua trên thị trường sơ cấp xong hiện đa phần nắm giữ đến ngày trái phiếu đáo hạn. Tính minh bạch của thị trường kém, nên nhà đầu tư e ngại giao dịch trên thị trường thứ cấp.
Không chỉ nhà đầu tư trên thị trường thứ cấp còn hạn chế, nhà phát hành trên thị trường sơ cấp khá đơn điệu cũng khiến thị trường khó phát triển lành mạnh, bền vững.
Theo tính toán của một chuyên gia ở VBMA, 50% giá trị trái phiếu doanh nghiệp phát hành do khối ngân hàng thương mại nắm giữ, khoảng 29% là các doanh nghiệp bất động sản, phần còn lại là các doanh nghiệp khác.
Việc ngân hàng, doanh nghiệp bất động sản nắm giữ lượng lớn trái phiếu doanh nghiệp tiềm ẩn rủi ro cho thị trường nếu nhóm doanh nghiệp này gặp khó khăn về thanh khoản.
Một bất ổn khác trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp bắt nguồn từ thị trường trái phiếu chính phủ.
Theo đó, việc tuân thủ Nghị quyết 78/2014 của Quốc hội về dự toán ngân sách nhà nước năm 2015 với quy định: phát hành trái phiếu chính phủ kỳ hạn từ 5 năm trở lên, đang bộc lộ bất cập.
Kỳ hạn bình quân trái phiếu chính phủ đến hết năm 2019 lên đến hơn 13 năm, trong khi các kỳ hạn ngắn ít đi, nên thanh khoản ngày càng thấp.
Hệ quả, theo TS. Vũ Bằng, thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, nguyên Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, không có lãi suất chuẩn cho các trái phiếu kỳ hạn ngắn trên thị trường, trong khi thị trường trái phiếu chính phủ đóng vai trò là thị trường chuẩn trên thị trường tài chính.
Lãnh đạo một ngân hàng niêm yết nhận xét, thị trường trái phiếu chính phủ không hình thành liền mạch được đường cong lãi suất chuẩn đang ảnh hưởng đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp, vừa gây khó khăn trong việc định giá, vừa không đảm bảo được tính minh bạch của thị trường.
“Chúng tôi đã nhận được phản ánh trên của các thành viên thị trường và ý kiến cho rằng việc không phát hành trái phiếu chính phủ dưới 5 năm đúng là gây khó khăn cho hình thành đường cong lãi suất chuẩn, nên tác động không tích cực đến sự phát triển của thị trường trái phiếu nói chung, thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng”, một lãnh đạo Vụ Tài chính Ngân hàng, Bộ Tài chính chia sẻ.
Cách nào khắc phục?
Để khắc phục những bất cập trên, qua đó cải thiện chất lượng phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp, nhiều ý kiến cho rằng, điểm mấu chốt là phải nâng cao tính minh bạch và chuyên nghiệp cho thị trường theo thông lệ, chuẩn mực quốc tế.
Theo lãnh đạo Vụ Tài chính Ngân hàng, Bộ Tài chính, đầu tiên, Quốc hội cần sớm sửa đổi Nghị quyết 78/2014 theo hướng cho phép đa dạng các kỳ hạn phát hành trái phiếu chính phủ dưới 5 năm, chẳng hạn 3 năm, 4 năm, để hình thành đường cong lãi suất chuẩn cho thị trường, miễn sao bình quân tổng danh mục trái phiếu chính phủ đạt kỳ hạn từ trên 5 năm trở lên.
Điều này sẽ cho phép định giá trái phiếu doanh nghiệp có cơ sở tin cậy hơn, thông tin về giá trái phiếu minh bạch hơn. Khi niềm tin trong nhà đầu tư gia tăng thì sẽ thúc đẩy thanh khoản trên thị trường thứ cấp.
“Chúng tôi đã và đang tính toán phương án kiến nghị cấp có thẩm quyền xử lý, nhằm tháo gỡ bất cập trên thị trường trái phiếu”, đại diện Bộ Tài chính cho biết.
Cùng với thúc đẩy các điều kiện cho công ty định mức tín nhiệm sớm đi vào hoạt động, Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm quốc tế về đưa mô hình trung tâm định giá trái phiếu vào hoạt động.
Tổ chức này sẽ giúp định giá trái phiếu doanh nghiệp, tạo cơ sở tham chiếu cho các nhà đầu tư trong quá trình lựa chọn, cân nhắc để đưa ra quyết định đầu tư.
Ý kiến từ thành viên thị trường cũng trông đợi Trung tâm thông tin trái phiếu doanh nghiệp, được Bộ Tài chính giao HNX xây dựng, sớm đưa vào hoạt động, nhằm cải thiện tính minh bạch cho thị trường.
Liên quan đến hướng phối hợp tháo gỡ bất cập trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp, ông Phạm Chí Quang, Phó vụ trưởng Vụ Chính sách tiền tệ, Ngân hàng Nhà nước cho biết, Ngân hàng Nhà nước sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Bộ Tài chính để ban hành các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến tổ chức tín dụng sẽ đầu tư, mua bán trái phiếu doanh nghiệp trên cả thị trường thứ cấp lẫn thị trường sơ cấp.
Đồng thời, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát để thị trường trái phiếu doanh nghiệp ngày càng phát triển lành mạnh, bền vững.
Cần một cấu trúc về đường cong lợi suất chuẩn
Ông Lê Hải Trà, Phụ trách Hội đồng quản trị Sở Giao dịch chứng khoán TP.HCM (HOSE).
Một hạn chế của thị trường tài chính là chúng ta chưa hình thành được một cấu trúc về đường cong lợi suất chuẩn, kể cả với công cụ nợ phi rủi ro cho đến các công cụ rủi ro, trong khi đây là một trong những yếu tố nền tảng của thị trường.
Điều này cần được khắc phục thì mới góp phần cải thiện tính minh bạch và hấp dẫn cho thị trường tài chính.
Ngoài ra, chúng ta thiếu sự hiện diện của một miếng ghép trên thị trường chứng khoán trong 19 năm qua, đó chính là vai trò của tổ chức định mức tín nhiệm.
Nếu có tổ chức này thì sẽ góp phần sàng lọc các công cụ nợ trên thị trường tốt hơn, từ đó mới có cơ sở để đánh giá về tính hợp lý của doanh nghiệp phát hành trái phiếu với lãi suất danh nghĩa bao nhiêu. Đây là vấn đề quan trọng cần có giải pháp hữu hiệu trong thời gian tới.
Đang có 4 tổ chức gửi hồ sơ xin thành lập công ty định mức tín nhiệm
Ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng thư ký Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam (VBMA).
Những giải pháp trọng tâm cần triển khai trong năm nay để thúc đẩy thị trường trái phiếu doanh nghiệp, sau khi có sự tăng trưởng nhanh về lượng là dịch chuyển mạnh phát triển về chất, một là thúc đẩy hoạt động của công ty định mức tín nhiệm, hai là khẩn trương đưa Trung tâm thông tin trái phiếu doanh nghiệp tập trung do HNX làm đầu mối xây dựng vào hoạt động.
Chúng tôi rất hy vọng hai điểm mấu chốt này sẽ có kết quả tích cực ngay trong năm nay.
Về công ty định mức tín nhiệm, ngoài một công ty đã được cấp phép hoạt động, tôi được biết có 4 tổ chức đang nộp hồ sơ để xin thành lập công ty định hạng tín nhiệm lên Bộ Tài chính.
Trong đó, VBMA là một đầu mối phối hợp với các thành viên của mình và làm việc với một số tổ chức định hạng tín nhiệm quốc tế uy tín để thành lập công ty định mức tín nhiệm ở Việt Nam.
Chúng tôi dự kiến sẽ nộp hồ sơ xin thành lập công ty định mức tín nhiệm lên cơ quan quản lý trong năm 2020, qua đó góp phần sớm hình thành thị trường định mức tín nhiệm ở Việt Nam.
