Việc tính EPS bây giờ phổ biến nhất là lũy kế 4 quý (trailing). Ví dụ, đến khi DN công bố báo cáo tài chính (BCTC) quý I/2010, EPS sẽ được tính bằng tổng lãi chia cho cổ đông thường của quý II, III, IV/2009 và quý I/2010 chia cho khối lượng cổ phiếu lưu hành bình quân trong khoảng thời gian từ ngày 1/4/2009 đến hết ngày 31/3/2010. Tổng kết 1 năm hoạt động của DN cũng là lũy kế 4 quý. Do đó, việc tính toán này sẽ giúp NĐT cập nhật hàng quý nhanh hơn là phải chờ đến BCTC năm. Tuy nhiên, vụ việc của Vinaconex mới đây (lãi chia cho công ty mẹ trên BCTC kiểm toán 2009 giảm 197 tỷ đồng so với BCTC chưa kiểm toán) đã làm nhiều người đau đầu khi tính EPS.
Theo như BCTC kiểm toán 2009 của VCG thì EPS là 33,88 đồng. Rất đơn giản! Lấy 5.820.971.113 đồng chia cho 171.811.503 cổ phiếu (VCG tăng vốn vào giữa tháng 5/2009 nên số cổ phiếu lưu hành bình quân chỉ gần 172 triệu, thấp hơn mức hiện tại là 185 triệu).
Tuy nhiên, khi VCG công bố BCTC quý I/2010 thì sao? Theo thông lệ, người ta sẽ lấy số liệu từ các BCTC hàng quý, từ quý II năm ngoái đến quý I năm nay, mà tổng lãi thuộc về cổ đông thường của VCG trong 9 tháng cuối năm 2009 là 245.378.405.024 đồng (-16.545.404.385 (quý II/2009) + 66.481.295.025 (quý III/2009) + 195.442.514.384 (quý IV/2009). Chỉ riêng con số này sẽ giúp EPS đạt khoảng 1.300 đồng, chưa kể lãi của quý I/2010. Chỉ trong vòng 90 ngày mà EPS thay đổi mạnh vậy sao?
Vậy, chúng ta thấy điều gì ở phương pháp lũy kế 4 quý? Đó là tổng lãi của 4 quý trong năm, nói cách khác, chính là lãi cả năm chưa kiểm toán có thể khác xa lãi cả năm sau kiểm toán. Lý do lớn nhất là tại thời điểm cuối năm DN mới tiến hành hạch toán một vài chỉ tiêu về chi phí, ví dụ như các khoản trích lập dự phòng. Ngoài ra, việc hợp nhất các báo cáo tài chính của cả tập đoàn hàng quý là điều rất khó làm.
Do đó, khi cập nhật EPS và P/E hàng quý, cách tính thông thường sẽ bỏ qua con số chênh lệch đó. Nghĩa là bỏ số kiểm toán, mà sử dụng số trước kiểm toán. Vinaconex không phải là ví dụ duy nhất, tường hợp của Kinh Đô năm 2008 cũng là một ví dụ điển hình. Ngoài ra, có rất nhiều DN mà cứ nhìn chênh lệch giữa BCTC trước và sau kiểm toán năm là “hết hồn”. Sau khi có BCTC kiểm toán, chưa hề có quy định nào để hướng dẫn tính toán lại các con số của các quý trong năm, để từ đó điều chỉnh cho đúng EPS và P/E.
Cách tính của cá nhân tôi là sau khi cộng dồn lãi 4 quý, sẽ điều chỉnh giảm sự chênh lệch giữa báo cáo kiểm toán và trước kiểm toán của năm gần nhất.
Xin nói luôn là một trong những nguyên nhân khiến một mã cổ phiếu có nhiều con số EPS và P/E là do khó khăn trong việc thu thập số liệu và do phương pháp tính khối lượng cổ phiếu lưu hành bình quân trong năm (mẫu số của công thức tính EPS) không thống nhất. Nay số liệu sẽ còn “cách xa” nhau khi mà tử số - lãi chia cho cổ đông thường lũy kế 4 quý, gặp phải những trường hợp như trên.