Người trực tiếp đưa ra bài toán mở cho tất cả các thành viên cân nhắc là Chủ tịch Trung tâm Lưu ký chứng khoán (VSD) Phương Hoàng Lan Hương. Nhiều lần tranh luận, cân nhắc đã diễn ra sau đó, để cuối cùng, với quyết tâm của nhà quản lý, việc rút ngắn 1 ngày thời gian giao dịch chứng khoán đã chính thức được thực thi từ tháng 9 năm đó.
Hơn 1 năm sau ngày TTCK Việt Nam áp dụng thời gian giao dịch T+3 (còn thời gian thanh toán giữ nguyên T+3, theo thông lệ quốc tế), một số CTCK và ý kiến từ cả Sở GDCK chia sẻ mong muốn được áp dụng T+2 tiến tới T+0 để tăng vòng quay vốn cho nhà đầu tư, tăng thanh khoản cho thị trường.
Thanh khoản là một trong hai thước đo quan trọng nhất về tính hiệu quả của mỗi TTCK, ai cũng muốn cao, cao hơn nữa, nhưng bài toán T+2, theo Chủ tịch VSD, là một câu chuyện lớn của cả thị trường, đặt trong tổng hòa các yếu tố về luật pháp, “sức khỏe” CTCK và cơ sở nhà đầu tư hiện nay.
Ghi nhận mong mỏi của một số CTCK lớn về việc giảm tiếp thời gian giao dịch xuống T+2, thậm chí T+0 là thực tế, nhưng Chủ tịch VSD chia sẻ, chúng ta không thể “cắt” một phần của TTCK nước ngoài để “lắp” vào bức tranh hiện hữu của TTCK Việt Nam.
“Tổng giám đốc một số CTCK nói với tôi rằng, sang Mỹ, sang châu Âu, thậm chí Thái Lan, thị trường của họ được giao dịch T+0, tại sao Việt Nam chưa thực hiện được? Nói thì rất đơn giản, nhưng liệu có thể “bê” công nghệ Tây vào áp dụng tại thị trường ta được không?”, Chủ tịch VSD đặt câu hỏi.
TTCK Việt Nam mới hơn 10 tuổi, mang đặc trưng của một thị trường mới nổi, ở đó, khối các tổ chức tài chính trung gian đang phải thực hiện cái cấu trúc mạnh mẽ để co hẹp số lượng, tăng cường chất lượng; nhà đầu tư chiếm đa số là các cá nhân, đầu tư ngắn hạn.
“Giảm thời gian thanh toán T+2 có thể hỗ trợ cho thanh khoản trước mắt, nhưng thanh khoản đó có bền không, có quản trị rủi ro được không là một số câu hỏi phải trả lời thấu đáo trước khi tính đến các giải pháp kỹ thuật, mà cụ thể là việc điều chỉnh hệ thống”, Chủ tịch VSD nói.
Bên cạnh yếu tố quan trọng là sức khỏe của khối các CTCK, của hệ thống ngân hàng, của nhà đầu tư, thì về lý, việc giảm thời gian giao dịch xuống T+2 cũng là một câu hỏi lớn. Với thời gian giao dịch T+3 như hiện nay, việc thanh toán tiền và chứng khoán giao dịch được thực hiện đồng thời và hoàn tất trước phiên giao dịch tại ngày T+3 để nhà đầu tư (là người mua) được bán chứng khoán vào phiên giao dịch cùng ngày, chiều T+3.
“Theo quy định hiện hành, chứng khoán chỉ thuộc về người mua khi VSD hoàn tất việc chuyển sở hữu tại ngày T+3, còn ngày T+0, T+1, T+2, chứng khoán vẫn thuộc quyền sở hữu của người bán”, bà Hương lý giải và cho rằng, nếu cho phép người mua thực hiện bán chứng khoán ngày T+2 là bán khống, bởi đến ngày T+3, họ mới thực quyền sở hữu chứng khoán đã mua.
Bán khống, theo định nghĩa chuẩn quốc tế, là bán chứng khoán mà người bán không sở hữu vào thời điểm giao dịch. Sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, nhiều TTCK lớn đã phải siết lại hoạt động giao dịch này để giữ an toàn hệ thống. Tại Việt Nam, Luật Chứng khoán và các văn bản liên quan chưa có quy định cụ thể về bán khống. Vào tháng 9/2012, UBCK đã có công văn cấm các tổ chức kinh doanh chứng khoán thực hiện, hoặc cho khách hàng thực hiện bán chứng khoán khi chưa sở hữu.
Cần nói thêm rằng, quy trình thanh toán chứng khoán tại Việt Nam hiện là T+3 và đây là quy trình chuẩn theo thông lệ quốc tế, các TTCK tiên tiến nhất như Mỹ, châu Âu đều áp dụng. Theo quy trình này, chứng khoán chỉ thực về tài khoản của người mua, thuộc sở hữu của người mua vào ngày T+3.
“Nhìn thấu đáo hơn về câu chuyện T+2 để thấy, đây là bài toán tổng thể của cả thị trường, chứ không phải là việc sửa hệ thống, quy trình giao dịch chứng khoán tại VSD hay tại Sở”, bà Hương nói.
