Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, Chủ tịch ASEAN 2020 phát biểu tại Lễ bế mạc Hội nghị Cấp cao ASEAN 37 và các Hội nghị Cấp cao liên quan. (Ảnh: Thống Nhất/TTXVN).
Năm Chủ tịch ASEAN 2020 đã chính thức khép lại. "Thuyền trưởng" Việt Nam đã chèo lái thành công “con thuyền ASEAN” vượt qua một năm đầy thử thách, tiếp tục phát huy vai trò của mình ở khu vực và nắm bắt những cơ hội mới.
Đúng như Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khẳng định tại Hội nghị tổng kết Năm Chủ tịch ASEAN 2020: “Đến hôm nay nhìn lại chúng ta cùng tự hào tuyên bố Năm Chủ tịch ASEAN 2020 đã thành công toàn diện, vang dội, trọn vẹn và thực chất; thành công về chất lượng nội dung, số lượng kỷ lục các văn kiện được thông qua, số lượng hơn 550 cuộc họp, nhiều sáng kiến, ưu tiên của Việt Nam đã trở thành tài sản chung của ASEAN; thành công trong bảo đảm an ninh, an toàn, trọng thị về lễ tân và thành công trong quảng bá hình ảnh Cộng đồng ASEAN và Việt Nam hòa bình, ổn định phát triển thịnh vượng trong tâm thức của bạn bè quốc tế.”
Có thể nói thành công toàn diện, vang dội của Năm Chủ tịch ASEAN 2020 là một đỉnh cao thắng lợi mới của đường lối đối ngoại đa phương của Đảng.
Với tinh thần gắn kết và chủ động thích ứng, vượt qua rào cản không gian, thời gian lẫn hình thức tương tác, các nhà lãnh đạo ASEAN đã làm việc có hiệu quả, nhất trí nhiều biện pháp quyết liệt, đối phó với những thách thức, trong đó có COVID-19, đi cùng với giữ vững đà hợp tác, đưa ra những định hướng lớn cho Cộng đồng ASEAN ngày càng phát triển vững mạnh.
Chung tay vượt khó do đại dịch
Năm Chủ tịch ASEAN 2020 diễn ra trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực chuyển biến nhanh chóng, phức tạp với các thách thức, cơ hội đan xen, nhất là đại dịch COVID-19 đã bùng phát, cướp đi sinh mạng của hàng triệu người dân, làm đảo lộn cuộc sống toàn cầu, tác động nghiêm trọng đến thành quả kinh tế-xã hội được tích lũy hàng thập kỷ qua.
Theo thống kê của trang worldometers.info, tính tới 23 giờ 59 phút ngày 23/12, các nước thuộc ASEAN ghi nhận thêm 11.049 ca mắc COVID-19 so với 1 ngày trước.
Như vậy, các nước ASEAN hiện ghi nhận tổng cộng 1.433.503 ca mắc COVID-19 trong đó có 32.534 người tử vong và 1.232.278 bệnh nhân đã bình phục.
Với tinh thần “Gắn kết và chủ động thích ứng,” ASEAN đã và đang đoàn kết, chung tay, mạnh mẽ vượt qua khó khăn do đại dịch. Ngay từ khi dịch có dấu hiệu xuất hiện trong khu vực, các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã nhanh chóng tổ chức một cuộc họp trực tuyến vào đầu tháng 2/2020 để đảm bảo rằng tất cả các nước thành viên thống nhất lập trường chung trong cuộc chiến chống lại đại dịch này.
Tuyên bố chung của các Bộ trưởng nêu rõ 9 ưu tiên hợp tác chung, trong đó có 2 vấn đề quan trọng nhất là tăng cường phối hợp để đảm bảo sẵn sàng ứng phó với dịch COVID-19 và tích cực trao đổi thông tin về tình hình dịch bệnh.
Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế và Quốc phòng ASEAN cũng diễn ra với tuyên bố chung về hành động phối hợp chống dịch COVID-19. Trung tâm quân y ASEAN mới thành lập cũng bắt đầu thảo luận và đưa ra biện pháp để ngăn chặn dịch bệnh.
Trước khi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tuyên bố COVID-19 là đại dịch (tháng 3/2020), Việt Nam với vai trò nước Chủ tịch ASEAN 2020 đã chủ động và kịp thời ra Tuyên bố Chủ tịch về ứng phó của ASEAN với dịch COVID-19 (14/2/2020), sớm triệu tập Hội nghị Hội đồng Điều phối ASEAN, đề xuất thành lập và họp Nhóm Công tác liên ngành (cấp Thứ trưởng) của Hội đồng Điều phối ASEAN về ứng phó với các tình huống y tế công cộng khẩn cấp.
Bên cạnh đó, Việt Nam chủ động đẩy mạnh hợp tác của ASEAN với các nước và tổ chức quốc tế nhằm nâng cao hiệu quả phòng, chống dịch. Việt Nam đã phối hợp tổ chức nhiều cuộc họp của ASEAN với các đối tác như: Trung Quốc, Nhật Bản, New Zealand, Australia, Liên minh châu Âu, Hoa Kỳ…
WHO đã nhận được nhiều cam kết đóng góp tài chính cho nỗ lực chung chống đại dịch. Cụ thể, Hoa Kỳ đã hỗ trợ 87 triệu USD, Nhật Bản hỗ trợ hơn 1 triệu USD, Trung Quốc hỗ trợ hơn 1 triệu USD và Liên minh châu Âu (EU) hỗ trợ 800 triệu euro.
Tổng Thư ký ASEAN Lim Jock Hoi đánh giá cao sự phối hợp giữa các nước và vai trò Chủ tịch ASEAN của Việt Nam: “Với chủ đề Việt Nam đưa ra là ‘Gắn kết và Chủ động thích ứng’ có nghĩa là gắn kết với nhau để giải quyết mọi vấn đề, trong đó có virus Corona chủng mới và thích ứng với mọi thách thức.
Với việc phối hợp và giải quyết chống dịch COVID-19, tôi hy vọng đây là nền tảng để ASEAN có thể tiếp tục gắn kết và thích ứng giải quyết mọi thách thức trong tương lai, đặc biệt trong lĩnh vực y tế.
Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Thái Lan Don Pramudwinai khẳng định: “Hội nghị cấp cao ASEAN đặc biệt và Hội nghị cấp cao ASEAN+3 đặc biệt về COVID-19 diễn ra dưới hình thức trực tuyến đã được triệu tập kịp thời vào giữa tháng 4, sau đó là một số hội nghị trực tuyến cấp bộ trưởng giữa ASEAN và các đối tác bên ngoài. Những can dự cấp cao này không chỉ thể hiện ý chí chính trị mạnh mẽ của ASEAN và các đối tác bên ngoài để làm việc cùng nhau, mà còn là minh chứng cho sức mạnh tập thể của ASEAN.”
Kết quả những nỗ lực chung của ASEAN trong 10 tháng qua là, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 37, các nhà Lãnh đạo đã thông qua nhiều sáng kiến về hợp tác ứng phó COVID-19 và các nguy cơ dịch bệnh, đưa vào triển khai Quỹ ASEAN ứng phó COVID-19, Kho dự phòng vật tư y tế khẩn cấp khu vực, Khung chiến lược ứng phó các tình huống y tế khẩn cấp của ASEAN, Trung tâm y tế ASEAN ứng phó với các tình huống y tế công cộng khẩn cấp và dịch bệnh mới nổi.
ASEAN cũng thông qua Khung phục hồi tổng thể ASEAN, Thỏa thuận Hành lang đi lại ASEAN và Kế hoạch triển khai đồng bộ trên cả 3 trụ cột nhằm hỗ trợ người dân và doanh nghiệp sớm khắc phục hậu quả dịch bệnh, ổn định đời sống kinh tế-xã hội ở các quốc gia.
Đại dịch cũng đã khuyến khích các thành viên ASEAN đẩy nhanh việc triển khai Cơ chế một cửa ASEAN và thông qua chứng nhận xuất xứ điện tử để khắc phục tình trạng gián đoạn thương mại do đại dịch COVID-19.
Nghị định thư đầu tiên về sửa đổi Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) có hiệu lực vào tháng 9/2020 chấp nhận chữ ký/con dấu điện tử.
Tháng 11/2020, Hệ thống quá cảnh hải quan ASEAN (ACTS) liên quan đến Campuchia, Lào, Malaysia, Singapore, Thái Lan và Việt Nam được ra mắt. Theo đó, các thương nhân có thể tiến hành vận chuyển qua các nước thành viên ASEAN tham gia hệ thống này chỉ với một xe tải, một tờ khai hải quan và một giấy bảo lãnh của ngân hàng.
Một sự kiện thể hiện sự chủ động trong ứng phó với các thách thức của ASEAN chính là việc thiết lập Mạng lưới phản ứng nhanh đối với tin giả trong khu vực ASEAN.
Những kết quả tích cực trong công tác kiểm soát dịch bệnh đã củng cố niềm tin cho các nước thành viên ASEAN tiếp tục theo đuổi những mục tiêu lâu dài về xây dựng và phát triển Cộng đồng ASEAN.
 |
Lễ kỷ niệm trực tuyến 53 năm thành lập Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) tại Washington DC. (Ảnh: Đặng Huyền/TTXVN). |
Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lào Thongphan Savanphet cho rằng, Việt Nam đã có nhiều sáng kiến hữu ích cho ASEAN, trong đó có các sáng kiến như tăng cường gắn kết cộng đồng ASEAN, đánh giá lại các kế hoạch tổng thể cũng như việc thực hiện vai trò của ASEAN, thảo luận biện pháp để thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các nước ASEAN.
Đặc biệt, trong giai đoạn COVID-19 lây lan, Việt Nam đã chủ động đưa ra nhiều sáng kiến để tham vấn, trao đổi kinh nghiệm với không chỉ các nước trong ASEAN mà còn với các đối tác ngoài ASEAN, về cách thức hợp tác để ngăn chặn và đối phó với dịch bệnh, khôi phục lại nền kinh tế ASEAN để tiếp tục tăng trưởng trong tương lai.
Ông Thongphan Savanphet khẳng định, những đóng góp nổi bật nhất của Việt Nam trong năm Chủ tịch ASEAN 2020 là đã đưa ra được rất nhiều sáng kiến và hoàn thành tất cả các mục tiêu, kế hoạch đã đề ra trong năm.
Điều này góp phần bảo vệ hòa bình, ổn định và sự phát triển của ASEAN, giúp ASEAN đoàn kết và tiếp tục giữ được vai trò trung tâm của ASEAN trong hợp tác với các nước ngoài khối, đồng thời tạo thêm sự gắn kết và đoàn kết hơn trong ASEAN.
ASEAN gắn kết ngày càng bền chặt
Có thể nói, đại dịch COVID-19 là một phép thử quan trọng về khả năng phục hồi của ASEAN và khả năng dẫn dắt của Việt Nam với tư cách là Chủ tịch ASEAN năm 2020.
Bằng ý chí kiên cường, quyết tâm cao, hành động mạnh mẽ của cả Cộng đồng ASEAN, sự hợp tác hiệu quả của các đối tác và tay lái vững vàng của “thuyền trưởng” Việt Nam, Năm Chủ tịch ASEAN 2020 đã diễn ra một cách sôi động thay vì trầm lắng như những quan ngại ban đầu khi đại dịch COVID-19 xuất hiện.
 |
| Các báo số ra ngày 13/11 Lào đồng loạt đăng trên trang nhất thông tin về Hội nghị cấp cao ASEAN 37 và các hội nghị liên quan. (Ảnh: Phạm Kiên/TTXVN). |
Nước Chủ tịch Việt Nam cùng các nước thành viên, các đối tác đã tổ chức tới hơn 550 cuộc họp, bằng hình thức trực tuyến-bán trực tuyến, thông qua số lượng kỷ lục các văn kiện.
Riêng Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 37 và các Hội nghị Cấp cao liên quan đã tổ chức thành công 20 cuộc họp liên quan và hơn 80 văn kiện được thông qua. Đây là số văn kiện được thông qua cao nhất trong các kỳ họp ASEAN.
Nhìn lại Năm ASEAN 2020, có thể nhận thấy 3 điểm nhấn đậm nét. Điểm nhấn đầu tiên là những tiến triển trên con đường xây dựng Cộng đồng ASEAN.
Bất chấp những khó khăn của đại dịch COVID-19, các nước thành viên đã duy trì đà xây dựng Cộng đồng, thực hiện thành công các mục tiêu, ưu tiên đề ra trong năm 2020.
Trong đó, đáng chú ý là hoàn tất đánh giá giữa kỳ triển khai Kế hoạch tổng thể Cộng đồng ASEAN 2025 và Kế hoạch tổng thể Kết nối ASEAN 2025, đưa ra Tuyên bố Hà Nội về Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau 2025, xây dựng nền tảng vững chắc cho con đường phát triển phía trước của Cộng đồng ASEAN.
ASEAN đã thúc đẩy công tác chuẩn bị cho rà soát triển khai Hiến chương ASEAN; gắn kết hợp tác phát triển tiểu vùng với tiến trình phát triển chung của ASEAN để mọi người dân có được cơ hội đóng góp cho cộng đồng; nâng cao hình ảnh và hiện diện của Cộng đồng ASEAN, theo đó khuyến khích treo cờ ASEAN và sử dụng bài hát ASEAN, đưa hình ảnh ASEAN gần với người dân và cộng đồng.
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khẳng định: "Khó khăn không chùn bước, thách thức chẳng sờn lòng, dịch COVID-19 đã không thể cản trở tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN,” tinh thần gắn kết và chủ động thích ứng đã trở thành động lực thúc đẩy tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN.
Điểm nhấn thứ hai của năm ASEAN 2020 chính là nỗ lực chung của toàn khối nhanh chóng, chủ động và kịp thời có phản ứng tập thể trước tác động nặng nề của COVID-19 với nhiều kết quả quan trọng, trên tinh thần đặt lợi ích người dân lên hàng đầu, để không ai bị bỏ lại phía sau. Thông qua hợp tác chống COVID-19 và phục hồi kinh tế, sự gắn kết trong ASEAN càng bền chặt.
Điểm nhấn thứ ba đó là phát huy vai trò trung tâm của ASEAN và nâng tầm vai trò, vị thế ASEAN ở khu vực và quốc tế. Trên tinh thần “gắn kết và chủ động thích ứng,” ASEAN đã biến năm 2020 của mình trở thành một năm sôi động với những nỗ lực liên kết khu vực không mệt mỏi, cùng sự hỗ trợ của các nền tảng kết nối số.
“Trái ngọt” của những nỗ lực kết nối này chính là việc ký kết Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 37 hồi tháng 11.
Tổng thư ký ASEAN Lim Jock Hoi nhận định việc ký kết RCEP là một “minh chứng cho sức mạnh hiệu triệu và vai trò lãnh đạo của khu vực trong việc thúc đẩy một cấu trúc kinh tế mở, toàn diện và dựa trên các quy tắc”.
ASEAN cũng thúc đẩy các tiếp cận cân bằng trong quan hệ với các đối tác như thông qua Tuyên bố của các Bộ trưởng Ngoại giao dịp 53 năm thành lập ASEAN, gửi đi thông điệp về một ASEAN hòa bình, an ninh, trung lập và ổn định, mong muốn tăng cường các giá trị hướng tới hòa bình trong khu vực phù hợp với luật pháp quốc tế.
Chuyên gia Hoo Chiew Ping, giảng viên cấp cao về nghiên cứu chiến lược và quan hệ quốc tế thuộc Đại học Quốc gia Malaysia nhận định, ASEAN đã và đang đặt nền móng cho cấu trúc an ninh khu vực dựa trên các nền tảng của ASEAN, qua đó vai trò trung tâm của ASEAN tiếp tục được khẳng định.
Đánh giá về những thành quả mà ASEAN đã đạt được trong năm 2020, Tổng thư ký ASEAN Lim Jock Hoi cho rằng, đó là những thành tựu “độc nhất vô nhị và đáng khen ngợi.” Ông đánh giá, trong năm 2020, các quốc gia thành viên ASEAN đã xuất sắc trong việc tiếp tục công việc của mình bất chấp các biện pháp phong tỏa và cách ly chống dịch.
Những thành tựu trong một năm 2020 đầy khó khăn, cùng tinh thần “gắn kết” và “chủ động thích ứng,” trở thành chìa khóa, nền tảng cơ bản và là “thương hiệu” để giúp ASEAN vững vàng tiến bước vào năm 2021, cũng được dự báo đầy rẫy những thách thức, chông gai.
